مدیریت جهادی تجربه ای موفق در جمهوری اسلامی ایران- دکتر خسرو موحد

چکیده :با صدور فرمان حضرت امام در تاریخ 26 خرداد 1358، انبوه امت همیشه در صحنه، متشکل از اقشار مختلف مردم، اعم از زن و مرد، پیر و جوان، کارمند، نظامی، روحانی  و دانشجو به دعوت آسمانی آن حضرت لبیک گفته و جهادی برای ترمیم خرابیهای روستاها تشکیل دادند. جهادگران با عشق به ولایت و خدمت به مردم مسلمان و به منظور تحقق آرمانهای آن بزرگوار در همه صحنه‌های انقلاب حضور یافتند.

جهاد سازندگی با توجه به نحوه تشکیل و فعالیت خود ویژگیهای خاص دارد که در جایی دیگر اتفاق نیفتاد. این ویژگی در تمامی ارکان جهاد از جمله نظام مدیریتی جهاد نیز تحقق یافت. مدیریت جهادی متأثر از فرهنگ جهادی می‌باشد که به صورت یک رفتار در جهاد سازندگی بروز نموده است. از ویژگیهای مدیریت جهادی می‌توان مسئولیت‌پذیری، پرکاری و سخت کوشی، احساس رضایت از خدمت به مردم، رعایت شئونات اسلامی و اخلاقی در رفتار با ارباب رجوع، اخلاص و ده‌ها مورد دیگر را نام برد.

مدیریت در جهاد در قالب یک نظام شورایی به وجود آمد. این شورا سه عضو داشت و به همراه نماینده امام در جهاد سازندگی نظارت بر کارهای جهاد را بر عهده گرفتند. از بدو تأسیس جهاد سازندگی تاکنون تحولات کارکردی و در نتیجه تحولات مدیریتی فراوان داشته است که هدف این مقاله تبیین کردن ویژگیهای مدیریتی آن می‌باشد.

برای تحقق اهداف مقاله سعی شده است از تجارب شخصی نویسنده و سخنان شخصیتهای کشوری در خصوص جهاد استفاده گردد. در این رابطه مقاله به چهار بخش تقسیم می‌شود. پس از مقدمه در بخش اول، ویژگیهای مدیریت جهادی در بخش دوم آورده می‌شود. بخش سوم به معرفی مدل مدیریت جهادی می پردازد.نتیجه گیری و پیشنهادها در بخش چهار بیان می‌گردد.

 

 

 

مدیریت جهادی تجربه‌ای موفق در جمهوری اسلامی ایران

دکتر خسرو موحد

رئیس مرکز آموزش عالی بعثت

1- مقدمه

بعد از به ثمر رسیدن انقلاب اسلامی ایران، رهبر کبیر انقلاب با فرمانی تاریخی مردم را به جهاد خواند، به جهادی برای ساختن ویرانه‌ها، برای زدودن جهل‌ها، به جهاد علیه نظام استثماری حاکم بر روستا، علیه ستم، علیه غارت و چپاولی که سالهای سال بر جان روستاها رفته بود. جمعی از مردم مسلمان و متعهد و برومند ایران اسلامی به قصدقربت و در جهت خدمت به قشر مستضعف و محروم راهی روستا شدند. جهاد، مرکزی برای پرورش انسانها و رشد نیروهای مؤمنی که آمادگی داشتند که در تخصصهای بالا و تعهدهای فراوان کار کنند تبدیل گردید. نیروهای مؤمن به انقلاب با انگیزه‌های ارزشی و انقلابی به جهاد سازندگی پیوستند و در شکل آن تأثیر گذاشتند و روحیه خاص در آن ایجاد کردند. بطوری که رهبر انقلاب فرمودند: "جهاد سازندگی از معجزات انقلاب اسلامی و از ارجمندترین دستاوردهای انقلاب است."(روابط عمومی، 1359: 7)

هر چند که در ابتدای کار نه سازمانی بود و نه مدیریتی متشکل، ولی پس از زمانی کم، جهاد انسجام لازم خود را بدست آورد. و نظام مدیریتی جهاد شکل گرفت. اساس مدیریت در نظام جهادی بر پایه رهبری و هدایت انسانها به سوی وظایف خودشان و به سوی سازندگی پایه‌گذاری شد. مدیران در جهاد وظیفه هدایت، رهبری و نقش سوق دادن انگیزه هارا برای کار و تلاش داشتند. مدیران جهادی در همه عرصه‌ها و زمینه‌ها، تلاش خود را بر این گذاشته‌اند که با امر رهبری و اطاعت از رهبری در تمام صحنه‌های حساس انقلاب حضور رسانند و به عنوان بازوی انقلاب باشند. مدیران جهاد از متن جامعه برخاستند و به همین جهت رابطه‌ای عمیق با بقیه جامعه داشته و از این عامل به بهترین نحو در اجرای کارهای جهاد بهره‌برداری کردند. ارزشهایی که مدیران جهادی به وجود آوردند توانسته تمایز آنها را از دیگر ادارات و سازمانها ایجاد کند. در این رابطه است که نظام مدیریتی جهاد از تمامی لحاظ می‌تواند به عنوان الگویی مناسب برای سازمانها و دستگاههای اجرایی کشور قرار گیرد. اکثر مسئولین همیشه جهاد را مورد تأیید قرار داده‌اند. بطوری که حضرت امام در آخرین پیام خود خطاب به جهادگران فرمودند:

" عشق جهاد در خدمت به اسلام و مردم چشم دل عشاق خدمت به دین و مردم را روشن نموده است." (ایروانی،1379 : 25)

برای نشان دادن دیدگاه مسئولین کشور نسبت به جهاد، سخنان بعضی از آنها ارائه می‌شود. مقام معظم رهبری خطاب به جهادگران فرمودند:

" جهاد سازندگی به حقیقت یکی از زاده‌های انقلاب است و برکات آن در جنگ و صلح، در دفاع و سازندگی برای همه مشهود بود و امیدوارم که روز بروز این نهاد مقدس تقویت شود."

جناب آقای خاتمی رئیس جمهور سابق در جلسه‌ای که با مسئولین جهاد داشتند، به آنها فرمودند:

" امروز کار بزرگی که جهاد باید بکند ارزیابی تجربه‌ها و تحلیل آنها و همچنین یافتن مدیریت درست انقلاب در جامعه و تبدیل آن به یک دستورالعمل برای تحول بنیادی در کشور است" همچنین ایشان فرمودند " روش مدیریت جهاد باید در دستگاههای دیگر اجرا شود"

جناب آقای هاشمی رفسنجانی در پیامی درخصوص جهاد چنین فرمودند:

اخلاص، ایمان، پشتکار، امتثال از فرمان رهبری، عشق خدمت به اسلام و مستضعفان و پرهیز از کاغذبازی و پیچ و خمهای دست و پاگیر اداری مجموعاً این نهاد را به صورت یک الگوی موفق جلوه‌گر ساخته است. شایسته است ادارات ما برطبق جهاد همت ورزند و از تجربه موفق آن توشه گرفته، همه جهادی شوند."

جناب آقای یزدی مسئول قبلی قوه قضائیه در سال 1373 در جمع جهادگران چنین فرمودند:

" حضور جهاد در گردش کار حکومت از ابزارهای بسیار مهمی است که نشان می‌دهد اسلام توان حکومت دارد، توان مدیریت دارد، توان حل مشکل را دارد."

جناب آقای مهندس میرحسین موسوی در زمان نخست‌وزیری خود در مصاحبه‌ای با مجله جهاد چنین بیان داشتند:

" اگر کسی می‌آید در جهاد کاری بکند، می‌خواهد به روستا برای انجام کاری برود، این را تنها برای معیشت و گذران زندگی انجام نمی‌دهد هر چند ممکن است پولی هم برای گذران زندگی بگیرد این با کار حتی یک نفر مذهبی در دستگاههای سنتی فرق می‌کند چرا که انگیزه‌ مذهبی پشت کارهایش وجود دارد، درست مثل کسی که قصد رفتن به جبهه و میدان جنگ را برای اسلام دارد." همچنین ایشان معتقد بودند که بینش جهادی در همه حال متوجه اقشار مستضعف جامعه بوده است. جهاد از ابتدای شروع کارش تاکنون طرفدار طبقات محروم بوده و گرایش جهاد با خدمت به مستضعفین و محرومین جامعه عجین است.

آقای فروزش وزیر قبلی جهاد درمصاحبه‌ای توفیق جهاد را توفیق فرزندان انقلاب و مدیریت جوان، مبتکر، خلاق حزب‌الهی کشور نام بردند.

2- ویژگیهای مدیریتی جهاد

تاریخچه تشکیل جهاد سازندگی نمایانگر رهیافت‌های جدید مدیریتی است که منجر به تحولات شگرفی در عرصه مدیریت کلان و مدیریت میانی جامعه گردیده است. عملکرد مثبت جهاد در مقایسه با سایر دستگاههای اجرایی مؤید این نظریه است.

مدیریت جهادی چه ویژگیهایی دارد که توانسته الگو برای سایر دستگاههای اجرایی شده و این نهاد را نسبت به دیگر دستگاهها متمایز نماید؟ مقام معظم رهبری در دیدار با جهادگران در تاریخ 20/11/76 در مقابل ویژه گیهای مدیریت جهادی بعضی از آفتهای سازمانهای دولتی را چنین دسته بندی کردند:

1- عدم احساس مسئولیت در اجرای مجموعه‌ها

2- غلط بودن شکل چیدن افراد

3- پرداختن مسئولان سطح بالا به خود

4- عدم ارتباط مناسب سازمانی بین مدیران با کارکنان

و اما خصوصیت مدیر جهادی برخاسته از مکتب و مفاهیم اعتقادی او است. این ویژگیها منبعث از ارزشهای اسلامی می‌باشد. بطور معمول در جهاد، باتقواترین و متخصص‌ترین افراد در رده‌‌های مدیریت برگزیده می‌شوند.

از جمله دلایل توفیق مدیر جهادی، درک ضروریات و نیازهای جامعه بوده و با سرعت و آینده‌نگری، کار جهاد را انجام دادن است. مدیریت همراه با روح معنوی و دینی و شعور انقلابی که توانسته الگو برای سایر دستگاههای اجرایی شود. مقام معظم رهبری درباره خصوصیات جهاد در مصاحبه‌ای فرمودند:

" از ویژگی جهاد سازندگی جوان بودن آن است زیرا جوانی یک حالت درخشندگی دارد. گرچه جوان تجربه ندارد اما یک چیزی معادل تجربه دارد و آن عبارت از شور و شوق و احساس و گستاخی و خطرپذیری است.

از خصوصیت جهاد این است که مقرراتی برای خودش پیدا کرد و این مسأله خیلی حائز اهمیت است."

بطور کلی ویژگیهای مدیریتی جهاد را می‌توان به صورت زیر دسته‌بندی کرد.

1-2- مدیریت برای خدا:

در مدیریت برای خدا ضمن اینکه دو اصل عدم تقدم برخدا و رسول و همچنین ایمان به آخرت محور اندیشه‌ها و کارها قرار می‌گیرد، رفتارهای مدیر در کلیه شئون با یکدیگر تزاحمی نداشته و در کلیه وضعیتها با هم هماهنگ بوده و حرکات با یکدیگر تعامل مثبت دارند. یک مدیر الهی مسئولیت را به عنوان امانت الهی می‌داند و به دنبال رضایت اوست.

حضرت امام در جمع مسئولین جهاد می‌فرمایند که برای خدا به بندگان خدا خدمت کنید و ثنا و اجر را از او طلب کنید که او جزای شما را و اجر شما را عطا می‌فرماید. آن چیزی ک حجم عمل را زیاد می‌کند ولو حجم مادیش کم است و آن لله بودن و اخلاص است. لذا یکی از خصوصیات مدیرجهاد، اعتقادی کار کردن و کار برای خدا و تلاش برای زدودن فقر و محرومیت از روستاها است. او با اخلاص و تقوا و احساس رضایت از خدمت به مردم و روحیه کار بدون چشم داشت، کار می‌کند. کار برای او عبادت است.

مدیریت جهاد، مدیریت ایثاری و داشتن هدفی والا و برتر از اهداف مادی است. هیچ یک از مشکلات اقتصادی، اجتماعی و حتی وضعیت خانوادگی، او را از مسیر اصلی دور نمی‌کند. او اولویت کار جهاد را بر کار خانواده قرار می‌دهد. در این رابطه است که حضرت امام در خرداد سال 59 خطاب به جهادگران می‌فرمایند:

" همه احساس می‌کنند این زحمتهایی که می‌کشند نظیر همان جوانهایی که در صدر اسلام زحمت می‌کشیدند که دنبال این نبودند از مردم اجرتی بگیرند، است."

مقام معظم رهبری نیز به جهادگران این گونه خطاب فرمودند:

" مدیران جهاد این احساس را دارند که برای به نوا رساندن انسانهای بینوا رنج می‌برند و آن روستایی محروم و بینوا از تلاش آنها لذت می‌برند."

 

 

2-2- مدیریت ولایتی:

از آنجاییکه تأسیس جهاد بر مبنای فرمان ولی فقیه و رهبر انقلاب می‌باشد، اطاعت و تبعیت از ولایت فقیه و التزام عملی به آن از اولین و مهمترین خصوصیت مدیریت جهادی است. این اعتقاد از طریق دفتر نمایندگی ولایت فقیه در جهادسازندگی نهادینه شد.

3-2- انعطاف پذیری ساختار و تشکیلات مناسب با شرایط:

تغییرات تشکیلاتی متناسب در دوره‌های زمانی مختلف با توجه به وظایف و شرایط خاص زمانی از جمله ویژگیهای جهاد در دوره‌های مختلف می‌باشد. مدیران جهاد در هر زمان متناسب با نیاز خود آیین نامه‌هایی را طراحی کردند. ایجاد نظام اداری غیر متمرکز، مطرح کردن شخصیت حقوقی مستقل برای جهاد استانها تحت عنوان سازمان، از طرحهای نو محسوب می‌گردد که جهاد برای خود طراحی نمود. البته مدیران جهادی با بازخوردگیری از نتایج تغییرات تشکیلاتی و آیین‌نامه‌ای به دنبال رسیدن به یک ساختار تشکیلاتی بهینه بوده است.

4-2- مدیریت داوطلبانه، تحول آفرین، پویا و انعطاف ‌پذیر در مأموریتها:

استقبال جهاد از پذیرفتن مسئولیتهای خطیر در هر دوره با توجه به نیاز انقلاب و تطبیق آن با تشکیلات جهاد از معرفهای بارز پویایی در جهاد است. روحیه ریسک پذیری یکی از ویژگیهایی است که مدیران جهادی با این روحیه توانسته‌اند با سختیها درآویزند و با مشکلات دست و پنجه نرم کنند. برای این کار جهاد با انعطاف مناسب برای انجام هرگونه فعالیت لازم و تغییر و تحول مناسب با وظایف و مأموریتها در مقطع حساس و قالبهای مناسب، خودش را سازماندهی کرده است. مدیر جهادی در قبول وضع موجود ناآرام بوده و به دنبال ایجاد تحول می‌باشد. البته در انجام مأموریتها انعطاف لازم را نیز دارد. روحیه توکل از روحیه هایی است که در درون جهاد همیشه زمینه مناسب را برای رشد فراهم کرده است و مدیر جهادی همیشه آماده پذیرش مسئولیتهای جدید و مهم در سطح کشور را دارد.

5-2- خودباوری:

ویژگی خودباوری یکی از اصول مورد استفاده در عمر سازمانی جهاد می‌باشد. این خصیصه با خون و فرهنگ انقلاب و جهاد عجین شده است. انجام کارهاییکه برای بار اول توسط جهاد تجربه شده دلالت بر استفاده صحیح از این ویژگی دارد. این ویژگی مدیریت جهادی الهام گرفته از فرمایشات امام خمینی(ره) در بهمن ماه سال 1358 به جهادگران می‌باشد. ایشان خطاب به جهادگران فرمودند:

"انشاءاله این جهاد سازندگی ایران را خودکفا کند."

با توجه به این ویژگی جهاد درخصوص انجام طرحهای کلان و زیربنایی و به وجود آمدن ساختار تشکیلاتی متناسب با آن نیازها، پیشتاز می‌باشد.

6-2- توجه به نیروی انسانی به عنوان منابع مهم کاری:

عمده‌ترین سرمایه جهاد سازندگی نیروهای انسانی هستند که با احساس تکلیف معجزات چشمگیری را انجام می‌دهند. دیدگاه مدیران جهاد با این سرمایه عظیم از ویژگیهای ذیل برخوردار است:

1- توجه خاص به کرامت والای انسانی نیروها و نگهداری آنها در جو معنوی از سرلوحه کارهای مدیر جهادی است.

2- عدم برخورد ابزاری با آنها

3- حساسیت نسبت به حل مشکلات آنها. همیشه زمانی برای گوش دادن به مسائل آنها در نظر می‌گیرد. در مراسم شادی یا غم کارکنان در خارج از محل کار شرکت نموده یا نماینده‌ای به مراسم اعزام می‌دارد. حتی‌الامکان با مشکلات آنها آشنا شده و در رفع آن بطور اساسی می‌کوشد.

4- توقع از نیروها در حد توان آنها

5- توجه به افزایش دانش و مهارت از نکات بارز جهاد می‌باشد. مدیر جهادی با توجه به تغییرات و تحولات سریعی که در جهان امروز وجود دارد، آموزش مداوم، منظم و اصولی کارکنان را ضروری می‌داند. لذا آموزش برنامه‌ریزی شده و همیشگی از کارهای مدیر جهادی است. مدیر جهادی در آموزش نیروهای جهاد خست به خرج نمی‌دهد.

6- ایجاد ارتباط عاطفی با کارکنان. مدیر با برگزاری جلسات خارج از محل کار به ایجاد رابطه عاطفی با کارکنان کمک می‌نماید.

7-2- پرکاری، سخت‌کوشی، خستگی ناپذیری و سرعت عمل در کارها:

از آنجاییکه مدیر جهادی در کارها انگیزه عبادی دارد، او در برابر سختیها ایستادگی کرده و اراده قوی در رفع مشکلات دارد. او به موقع در محل کار حضور پیدا می‌کند و آخرین کسی است که از اداره جهاد خارج می‌شود. او در کارها دارای تعهد و صداقت می‌باشد. توجه به کار و سرعت انجام آن با در نظر گرفتن شرایط و نیازها جامعه از اهداف مدیر جهادی است. بطوری که مقام معظم رهبری در بسیاری از سخنرانیهای خود تأکید بر سرعت عمل جهادگران دارند.

عشق، صبر، ایمان و توکل به خداوند منان، پایبندی به انجام فرایض دینی و مذهبی، کم توقع بودن، آمادگی پذیرش مسئولیت، انعقادپذیری، خلوص در کارها،  دینداری، مردم باوری،  اخلاق حسنه،  تلاشگری،  خطرپذیری،  تعصب کاری، بها دادن به نیروها، از خود‌گذشتگی، خستگی‌ناپذیری، داشتن وجدان کاری، خلاقیت و ابتکار عمل در کارها، دوری از تشریفات زاید، احساس الفت و یکی بودن با نیروها، صداقت درکارها، رعایت شئونات، روحیه شهادت‌طلبی و ایثارگری همه و همه این خصیصه‌ها از ویژگی‌های مدیریت جهادی است که در طول بیش از بیست سال که از عمر جهاد می‌گذرد همچنان پابرجا و عامل این شده است که مدیران جهاد مقبولیت بالایی در بین مسئولین کشور برخوردار هستند.

8-2- مدیریت مشارکت‌پذیر:

لبیک اقشار مختلف مردم اعم از دانشجو، کارمند، بازاری و ... به فرمان حضرت امام خمینی (ره) درخصوص حضور در جهاد سازندگی و سرلوحه قرار گرفتن شعار"همه با هم" نشان دهنده توجه به مشارکت مردمی در جهاد دارد.

مدیر جهادی مردم را دوست داشته و باور دارد که عزیزترین مردم نزد خدای رحمان، روستاییان محروم، مستضعف و مؤمن هستند. ارتباط نزدیک با مردم موجب تلفیق دانش نو با دانش بومی شده است که در نتیجه با شناخت هر چه بیشتر معضلات، راهکار برای مشکلات سریع انجام می‌گیرد.

از یک سو روابط بین مردم و جهاد، روابطی بسیار ساده، بی‌آلایش و خودمانی بوده که باعث ایجاد محبت جهاد در دل مردم شده و از سوی دیگر روابط بین نیروها و مدیر در جهاد بسیار انسانی و دوستانه است.

مدیریت در جهاد به صورت شورایی به وجود آمد که فرهنگ مشارکتی کار کردن را در جهاد پایه گذاری نمود. این ویژگی در بالاترین مقطع تصمیم‌گیری جهاد در وزارت و همچنین در استانها باعث شده که تصمیم‌گیری و مدیریت جهادی بر مبنای تخصص نیروهای جهاد و کارآمدیهای آنها در انجام وظایف باشد. ایجاد فضای صمیمی و مسالمت‌آمیز و برادرانه در حل مسائل و مشکلات و تحمل یکدیگر در مقابل حل مسائل از ویژگیهایی است که هرکس می‌تواند در درون جهاد آن را حس کند و این زمینه همکاری همه اعضاء را فراهم کرده است.

ارتباط با مردم و برخورد خوب با آنها و استفاده از امکانات، نیروها و ابتکارات آنها از ویژگی‌های جهاد است. بطوریکه حضرت امام در آبان ماه سال 1358 در تأیید این امر خطاب به جهادگران فرمودند:

" این همدردی که پیدا شده است اسباب اطمینان است. اینها اسباب این می‌شود که خود آن اهالی آنجا هم به کار واداشته می‌شوند."

اعتماد داشتن به نیروهای جهاد، اهمیت دادن و لحاظ کردن نظرات آنها، میدان دادن و تفویض اختیار به جهادگران از ویژگیهای مدیریت جهادی است. از انتقاد آنها نمی‌هراسد و پاسخگوی به سئوالاتشان می‌باشد. هر چند که در محل کار مهربان و صمیمی می‌باشند اما در کارها جدی و قاطع هستند. احترام متقابل مسئول و نیرو در جهاد وجود داشته و اصل این نکته که هر یک از نیروهای جهاد تنها از یک رئیس مافوق دستور گرفته و رعایت سلسله مراتب و تعیین خطوط اختیار و ارتباط در بین جهادگران وجود دارد.

9-2- نهادینه کردن اخلاق و ارزشهای دینی در محیط کار:

رعایت شئونات اسلامی و اخلاقی در رفتار با ارباب رجوع، حساسیت به مسایل شرعی و حفظ شعائر و ظواهر اسلامی در محیط کار از ویژگی‌های مدیریت جهادی است. مدیران جهادی همیشه با توجه به این فرمان امام عمل می‌نمایند:" علاوه بر اینکه جهاد سازندگی می‌کنید جهاد با نفس خودتان هم بکنید."

10-2- مدیریت قناعتی با اهمیت دادن به بیت‌المال:

دلسوزی در جهت حفظ بیت‌المال و استفاده از آن در جای خود و انجام کارها با کمترین هزینه و بیشترین راندمان و کارآیی از ویژگی های مدیر جهادی است. با توجه به وصیت نامه الهی سیاسی حضرت امام (ره) که فرمودند: "بودجه‌ای که از آن ارتزاق می‌کنید مال ملت است و باید همه خدمتگزار ملت و خصوصاً مستضعفان باشید." از تجملات پرهیز کرده و تعهد و دلسوزی در حفظ بیت‌المال می‌کوشد و از اسراف در هزینه‌ها دوری کرده و با آن مقابله می‌کند.

3-  مدل مدیریت جهادی

شاید بتوان قرن بیستم را قرن خلق مدلها و تئوریهای مهم مدیریت به شمار آورد.ایجاد یک سازمان، فرایندی است که توجه خود را به رفتار، زمینه ها و ساختار معطوف می دارد. در این رابطه ارزشها و مفاهیم سازمانی جهادسازندگی را می توان در قالب نظری مدل سه شاخگی (ساختار، رفتار و زمینه)ارائه نمود.  

منظور از بعد ساختار، همه عناصر، عوامل و شرایط فیزیکی و غیر انسانی سازمان می باشند که با نظم، قاعده و ترکیب خاصی بهم پیوسته و چهار چوب و بدنه فیزیکی سازمان را می سازند. همچنین بعد ساختاری مدل بر اساس یک رویکرد وظیفه‌ای و فرآیندی به مدیریت تبیین شده است و بر این پایه که مدیریت یک فراگرد است (رضاییان، 1380: 8) متغیرها نقش بیشتری در مدیریت منابع انسانی به عنوان محوری‌ترین موضوعات مطرح در شناخت مدیریت در نظر گرفته شده‌اند.  عامل  مدیریت برای خدا و عامل مدیریت ولایتی و  عامل  انعطاف پذیری ساختار و تشکیلات مناسب با شرایط در این بعد مد نظر قرار گرفته شده است.

منظور از بعد رفتاری، انسان و روابط انسانی در جهادسازندگی می باشند که با نرم های رفتاری، ارتباطات (غیر رسمی) و الگوهای خاصی به هم پیوسته و محتوای اصلی جهادسازندگی را تشکیل می دهند که در واقع عوامل زنده سازمان محسوب می شوند. عوامل ساختاری و رفتاری «درون سازمانی» می باشند. عامل  مدیریت داوطلبانه، تحول آفرین، پویا و انعطاف ‌پذیر در مأموریتها و عامل  خودباوری و عامل  توجه به نیروی انسانی به عنوان منابع مهم کاری وعامل پرکاری، سخت‌کوشی، خستگی ناپذیری و سرعت عمل درکارها  در این بعد مد نظر قرار گرفته شده است.

منظور از بعد زمینه تمام شرائط و عوامل محیطی و «برون سازمانی» می باشند که به سازمان محیط بوده و سیستم های اصلی یا ابر سیستم های سازمان را تشکیل می دهند. بعد زمینه مهمترین و اصلی ترین بعد است و نه تنها بقاء و رشد دو بعد دیگر بلکه بوجود آورنده‌ی دو بعد دیگر نیز در جهادسازندگی بوده و خلاصه بقاء و رشد کلی جهادسازندگی بدان وابسته بوده است عامل  مدیریت مشارکت‌پذیر و  نهادینه کردن اخلاق و ارزشهای دینی در محیط کار و  مدیریت قناعتی با اهمیت دادن به بیت‌المال در این بعد مد نظر قرار گرفته شده است.

.ارتباط بین عوامل ساختاری- رفتاری- زمینه‌ای به نحوی است که هیچ پدیده یا رویداد سازمانی نمی‌تواند خارج از تعامل این سه بعد صورت گیرد. بدین معنی که نوع روابط موجود بین این سه بعد از نوع لازم و ملزومی بوده وبه مثابه سه شاخه روییده از تنه واحد حیات سازمان می‌باشند. در چنان رابطه‌ای الزاماً عوامل ساختاری- رفتاری- زمینه‌ای بطور وقفه‌ناپذیر و به شکل روابط سیستمی دائماً با هم در تعامل بوده و در واقع سه بعد ساختار- رفتار- زمینه سه گونه از یک نوع (عمدتاً از نوع غالب زمینه) بوده و بین آنها به هیچ وجه سه گانگی حاکم نبوده بلکه سه گونگی حاکم است. بنابراین تمایز و تشخیص این سه جنبه ا زحیات سازمانی صرفاً نظری بوده و فقط به منظور تجزیه و تحلیل و شناخت مفاهیم و پدیده‌های سازمانی می باشد (میرزایی اهرنجانی، 1377: 316)

پتیگرو در فرآیند دگرگونی‌های راهبردی سازمان و تغییرات استراتژیک به ابعاد سه گانه «متن، محتوا و فرآیند» توجه می کند و متن و زمینه را به عوامل بیرونی و درونی را شامل منابع، توانمندیها، فرهنگ و سیاست‌شناسی در سازمان تلقی می‌نماید (رحمان سرشت، 1377:‌ 324)

در مدل سه شاخگی فرهنگ سازمانی به عنوان یکی از شاخصه‌های مهم بعد زمینه در نظر گرفته می‌شود و در این باره گفته شده است که:‌ «به زبان پژوهشی اگر متغیرهای ساختاری را به عنوان متغیر مستقل (x) و متغیرهای رفتاری را به عنوان متغیر وابسته (Y) فرض نماییم، متغیرهای زمینه یا فرهنگ سازمانی متغیر میانجی یا مداخله‌گر خواهد بود. و اگر متغیرهای رفتاری را به عنوان متغیر مستقل (X)  و متغیرهای ساختاری را عنوان متغیر (Y) فرض نماییم، متغیرهای زمینه یا فرهنگ سازمانی، متغیرهای نهانی را تشکیل خواهند داد. چون این نوع متغیرها در هر دو صورت متغیرهای «برون سازمانی»‌بوده و عوامل ساختاری و رفتاری را خواه ناخواه تغییر یا تعدیل می‌نماید. جستجو برای عوامل متغیرهای فرهنگ سازمانی حساس ترین و مشکل‌ترین بخش جستجو برای یافتن علل و عوامل مؤثر بر بعد رفتاری و بعد ساختاری می باشد زیرا محل تلاقی معیارهای، متغیرها و «ارزش‌های درونی» یک سازمان با شاخص‌ها، متغیرها و «‌ارزش‌های برونی» یا اجتماعی است. (میرزایی اهرنجانی، 1377: 321)

به این ترتیب بعد زمینه برای شناسایی و آسیب‌شناسی مدیریت شامل هم عوامل درونی و هم بیرونی خواهد بود که در این خصوص فرهنگ سازمانی به معنای «مجموعه ای از ارزشهای کلیدی، باورهای مشترک و درکی که اعضا و کارکنان از سامان دارند» (دفت، 1374:‌ 661) به عنوان یک موضوع مهم در بعد درونی زمینه مورد توجه قرار گرفته است. همچنین موضوعاتی هم‌ چون سیاست و تعهد سازمانی از مقولاتی است که به عنوان بستر و زمینه‌های درون سازمانی مورد توجه می‌باشد.

ابعاد و مؤلفه ها و شاخص‌ها در مدل مدیریت جهادی می تواند عوامل متعددی باشد که در این مدل ده عامل ارائه شده است. در جدولشماره  1 به طور کامل عوامل ارائه شده است:

 

جدول (1): ابعاد و مؤلفه ها و شاخص‌ها در مدل مدیریت جهادی

 

1 - بعد ساختاری

         1-1-   مدیریت برای خدا

         2-1- مدیریت ولایتی

        3-1-  انعطاف پذیری ساختار و تشکیلات مناسب با شرایط

2- بعد رفتاری

         1-2-   مدیریت داوطلبانه، تحول آفرین، پویا و انعطاف ‌پذیر در مأموریتها

         2-2- خودباوری

        3-2-  توجه به نیروی انسانی به عنوان منابع مهم کاری

        4-2- پرکاری، سخت‌کوشی، خستگی ناپذیری و سرعت عمل در کارها

3- بعد زمینه ای

1-3- مدیریت مشارکت‌پذیر

2-3- نهادینه کردن اخلاق و ارزشهای دینی در محیط کار

3-3- مدیریت قناعتی با اهمیت دادن به بیت‌المال

 

 

 

 

4- نتیجه‌گیری و پیشنهادها

امروزه پدیده مدیریت یکی از مهمترین فعالیتها در زندگی بشر است. یکی از عوامل و تأثیر‌گذار بر اختلاف عملکرد سازمان و دستگاههای مختلف در شیوه مدیریتی آن دستگاه‌هاست. مدیریت وظیفه‌ای بس دشوار است که توانایی و ویژگیهای خاص خود را طلب می‌کند. مدیران با نقش مثبت خود می‌توانند اهداف و مأموریت سازمانها را تحقق بخشند. مدیر در کارهای روزه مره خویش با مسایل مختلفی روبروست، دانستن ویژگیهای مدیریتی جهاد می‌تواند او را در کارها بهتر یاری نماید.

جهاد سازندگی بر اساس  آیه‌ای که در آرم خود دارد (قل انما اعظکم بواحده ان تقومو لله- جهاد قیام برای خداست) تبلور این عقیده در کار مدیر جهادی دیده می‌شود. مبنای حرکت جهادگران بر عشق به خدمتگزاری به مردم و ادای تکلیف در مقابل خداوند و ادای تکلیف در مقابل آن نعمتها است.

بطور معمول نیروهای مدیریتی جهاد از بین نیروهای با سابقه و مقبول بر اساس شایستگی‌ها و صلاحیتهای خود برگزیده می‌شوند. در دیدگاه مدیر جهادی، مدیریت غنیمت نیست بلکه مسئولیتی سنگین است که برای موفقیت در انجام آن حتی باید از بسیاری از مباحث گذشت. وجود عنصر خلاقیت و ابتکار در درون مدیران جهادی از مشخصه‌های او در صحنه‌های مختلف است. روحیه تواضع و فروتنی از دیگر ویژگیهای اوست. خیلی از فعالیتها و خدمات او به لحاظ وجود این خصیصه بارز پوشیده می‌ماند.

بسیاری از مسئولین کشور معتقد هستند که جهاد سازندگی دارای  ویژگیهایی است که می‌تواند برای کشور الگو قرار گیرد. از عوامل مهمی که باعث شد جهاد سازندگی بتواند به موفقیت چشمگیر در انجام وظایف نایل آید نظام مدیریتی مناسب آن است. حضور مدیران زیادی از جهاد سازندگی در سایر دستگاه‌ها شاهد این مدعا می‌باشد که مدیریت جهاد مدیریت موفق بوده است. مدیر جهاد توانسته تاکنون در مرحله‌های مختلف این الگو بودن را به اثبات برساند.

در راستای تحول ساختار نظام اداری کشور که همواره جهاد مورد توجه امام و رهبری بوده و در برنامه‌های توسعه کشور تأکید بر تقویت جهاد شده است. پیشنهاد می‌شود جهت تقویت تبلور و پایداری ویژگیهای مدیریتی جهاد، این ویژگیها به صورت دقیق‌تر تبیین و در اختیار مدیران تمامی دستگاهها قرار گیرد. همچنین بایستی ویژگیهای مدیریت جهاد را نهادینه کرد تا دیگر دستگاه‌های اجرایی از آن ویژگی‌ها استفاده نمایند.

 

 

 

 

 

 

منابع

ایروانی، محمدجواد، نهادگرایی و جهاد سازندگی، وزارت جهاد سازندگی، 1377

حسینی تودشکی، حسین، " فرهنگ سازمانی جهاد سازندگی و چالشهای نو"، نشریه پیام جهاد سازندگی، شماره 11، 1379

دفت، ریچارد ال، تئوری سازمان طراحی ساختار، ترجمه علی پارساییان و سید محمد اعرابی، موسسه مطالعات و پژوهش بازرگانی، 1374

رحمان سرشت، حسین، تئوریهای سازمان و مدیریت از نوین گرایی تا پسانوین گرایی، جلد اول، موسسه قرهنگی انتشاراتی فن و هنر، 1377

رضاییان، علی، مبانی سازمان مدیریت، سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه ها(سمت)، 1380

روابط عمومی دفتر مرکزی جهاد سازندگی، سمینار سراسری اولین سالگرد جهاد سازندگی، 1359

ستاد وزارت جهاد سازندگی، کارنامه تصویری عملکرد جهاد سازندگی، 1372

وندال، فرنج و سیسیل اچ بل، مدیریت تحول در سازمان، ترجمه سید مهدی الوانی و حسن دانایی فرد، انتشارات صفار-اشراقی، چاپ نهم، 1385 

 

 

تجمیع شناسنامه کامپیوتر جمع آوری خودکار فروش کاشی مساجد ایجاد شناسنامه تجهیزات کاشی مسجدی هلپ دسک سازمانی هلپ دسک IT Help Desk کاشی سنتی ایرانی مدیریت تجهیزات IT مدیریت تجهیزات آی تی کارتابل درخواست ها کارتابل درخواست های IT جمع آوری خودکار نرم افزارها جمع آوری سیستم های شرکت جمع آوری سیستم های سازمان تجمیع اطلاعات تجمیع اطلاعات IT تجمیع کامپیوترها مدیریت IT سیستم جمع آوری شناسنامه کامپیوتر سیستم مدیریت کلان IT سیستم مدیریت فنآوری اطلاعات ابزار مدیران IT ابزار مدیران فنآوری اطلاعات سامانه تجمیع خودکار شناسنامه جمع آوری سیستم کامپیوتر