نقش حسابداران رسمی در فرآیند توسعه اجتماعی و اقتصادی

بخش ششم : حسابرسان و فساد مالی

غلامحسین دوانی

فساد مالی و پول‏شوئی زائیده نظام سرمایه‏داری جهانی است لذا به عنوان یک پدیده فرا ملی مورد مناقشه قرار دارد. از آنجا که فساد دایره وسیعی از فعالیتهای جامعه را در بر می‏گیرد از دیدگاههای مختلفی می‏تواند مورد بحث و مناقشه قرار گیرد اما از دیدگاه حسابرسان عملکرد فساد آمیز، اثرات زیر را بدنبال خواهد داشت:

·        هر گونه فساد مالی به نوعی صورتهای مالی را تحت‏الشعاع قرار خواهد داد.

·        فساد مالی بر خلاف پول‏شوئی که تاثیری در صورتهای مالی ندارد یکی از اقلام ترازنامه یا سود و زیان را تحت تاثیر قرار می‏دهد (حسابرسی مالی)

·        فساد مالی باعث خواهد شد که عملکرد مدیران و شرکتها به درستی ارزیابی نشود (حسابرسی عملکرد)

·        فساد مالی باعث خواهد شد که درآمد مشمول مالیات به درستی مشخص نگردد(حسابرسی مالیات)

·        فساد مالی باعث خواهد شد که حقوق برخی سهامداران به نفع برخی سهامداران دیگر ضایع گردد (وظایف بازرس قانونی)

·        فساد مالی برخی حقوق اجتماعی شهروندان را مورد تعرض قرار می‏دهد (مسئولیت اجتماعی حسابرسان)

·        فساد مالی می‏تواند استقلال حسابرسان را نیز مخدوش سازد

چه عواملی بستر مناسبات فسادانگیز می‏شوند؟

بررسی عملکردی فساد نشان می‏دهد که عوامل چندی باعث رخنه فساد در جامعه و به ویژه در محدوده عملکرد مالی می‏باشند. مهمترین این عوامل عبارتند از:

·        تمایل شدید در استفاده از پول نقد در معاملات

·        نبود ضمانت‏ اجرائی در زمینه ارائه اسناد و صورتهای مالی توسط کلیه واحدهای تجاری

·        فقدان کارکنان با تجربه و صادق

·        فقدان نظام شایسته‏سالاری در گزینش مقامات و کارکنان ارشد دولتی

·        نبود بازرسان برجسته اقتصادی جهت نظارت بر فعالیت واحدها

·        نهادینه شدن فساد و اختلاس در ارکان نظام

·        نبود ساز و کار حسابرسی مناسب دارای ضمانت‏اجرائی

 

راهکارهای اجرائی مبارزه با فساد مالی

فساد پدیده‏ای نیست که بتوان صرفاً از طریق حسابرسی و شفاف‏سازی به مقابله با آن برخاست اما اجرای مجموعه‏ای از روشها و راهکارهای اجتماعی، اقتصادی و حسابرسی می‏تواند بستر مناسبات فساد را خشک سازد و یا محدوده عملیات آنرا به حداقل رساند. بنظر می‏رسد در یافتن راهکارهای مبارزه با فساد باید از دو منظر مسئولان و حسابرسان به این قضیه نگریست. جدول ذیل راهکارهای اجرائی و مالی مبارزه با فساد را از دیدگاه دولتمردان و حسابرسان نشان می‏دهد:

 

 

بررسیهای بعمل آمده توسط سازمان جهانی شفاف‏سازی نشان می‏دهد که معادله ذیل در مورد فساد حاکمیت دارد:

میزان پاسخگوئی -استبداد  +    انحصار = فساد مالی

C= (Corruption) = M (Monopoly) + D (Despatism) - (Accountability)

این معادله نشان می‏دهد که هر چه D و A افزایش یابند C کمتر می‏شود و بالعکس. همچنین رابطه M و C یک رابطه مستقیم می‏باشد یعنی با افزایش انحصار درجه فساد بیشتر و با کاهش انحصار درجه فساد در جامعه کمتر خواهد شد.

 

وظایف حسابرسان در مبارزه با فساد مالی

انجمن حسابداران خبره انگلستان (ICAEW) و انجمن حسابداران امریکا (AICPA) طی رهنمودهای خاصی وظایف ذیل را برای حسابرسان مستقل در مورد مبارزه باپولشویی و فساد مالی بر شمرده‏اند:

·        بررسی معاملات مشکوک

·        شناسائی معاملاتی که اهداف رشوه‏خواری برای مقامات دولتی دارد.

·        آموزشهای کاربردی خاص برای مبارزه با فساد مالی.

·        کشف پرداختهای نامشروع.

·        بررسی روابط استخدامی افراد مشکوک که ممکن است به آنها پرداخت صورت گیرد اما در شرکت  خدمتی ارائه ندهند و یا احکام مشاورین.

تجربه یکصد ساله اخیر حسابرسی در جهان و تجربه دو دهه اخیر حسابرسان کشور، نمونه‏های زیر را از جمله موارد بارز فساد مالی که میتواند صورتهای مالی را تحت تاثیر قرار دهدبر شمرده است:

·        کاهش غیرمترقبه حسابهای دریافتنی از طریق سوخت مطالبات و دریافت مطالبات خارج از صورتهای مالی.

·        دریافت صورتحسابهای غیرواقعی (Over invoice) و خروج پول از شرکت و زد و بند مقامات با فروشندگان.

·        واگذاری مناقصات بدون تشریفات مناقصه و یا با ترک مناقصه برخلاف روشهای مرسوم و متداول قانونی و یا واگذاری مناقصات با زد و بند قبلی.

·        تعدیل مبلغ قراردادها حین انجام کار و یا پس از انجام کار به طوری که مبلغ تعدیل درصدی از کل کار را تشکیل دهد و مثلاً مبلغ تعدیل + مبلغ اولیه قرارداد از مبلغ پیشنهادی نفر دوم بیشتر شده باشد.

·        خرید اجناس به قیمتی بیشتر از قیمت عادلانه بازار

·        فروش کالا و خدمات به قیمتی کمتر از قیمت عادلانه بازار

·        واگذاری امکانات و منابع مالی شرکت به سایر اشخاص غیرمرتبط با فعالیتهای شرکت

·        پرداخت وجه از شرکت به اشخاص یا نهادهائی که در ارتباط با فعالیت شرکت نمی‏باشند.

·        خرید سهام به قیمت بالا و بلافاصله یا مدت کمی بعد فروش آن به قیمت کمتر و یا بالعکس

·        واگذاری امتیاز فروش کالا و یا اعطای نمایندگی انحصاری به افراد خاص.

معمولاً چکهای اینگونه نمایندگیها در موعد مقرر وصول نمیشود و یا در تاریخ چک، چک به حساب منظور نمی‏شود (استمهال انحصاری)

 

موارد پیشگفته حکایت از ابعاد گسترده، سراسری و جهانی فساد مالی (از جمله پول‏شوئی) در جهان کنونی دارد. از آنجا که امر توسعه و آبادانی و رفاه اجتماعی مردم کشورهای جهان در گرو سلامت و امنیت اقتصادی می‏باشد وظیفه حسابرسان در قبال مبارزه با فساد مالی در قالب مسئولیتهای اجتماعی بسیار با اهمیت میباشد. به طوری که اکثر دولتهای بزرگ جهان حسابرسان را به عنوان اولین نهادهای مبارزه با فساد مالی می‏شناسند لذا حسابرسان امروز نمی‏توانند تنها به اظهارنظر حرفه‏ای در قالب استانداردهای خاص اکتفا نمایند زیرا در قوانین ضد فساد مالی و ضد پول‏شوئی، قصور از جانب حسابرسان در این مبارزه را هم مشمول جرائم قرار داده‏اند. در عرض سه چهار سال گذشته چند حادثه جهانی و چند واقعه داخلی اذهان عمومی و به ویژه جوامع حسابداری را تحت‏الشعاع قرار داده که یادآوری آن مناسبت این گزارش می‏باشد.

حادثه شوم شرکت انرون و مضمحل شدن بزرگترین موسسه حسابرسی جهان (آرتورآندرسن)، تقلب در شرکت ورلدکام و افشای فساد مالی در شرکت پارمالات ایتالیائی، پای حسابرسان را به این مهلکه باز نموده و برخی از مدیران ارشد حسابرسی موسسات بزرگ بین‏المللی بازداشت و محاکمه شده‏اند.

در ایران هم در چند سال گذشته افشای فساد مالی در برخی شرکتها و صندوقهای قرض‏الحسنه نمونه بارزی هستند که آسیب جدی ب] بارارهای پولی و مالی وارد کرده اند . از این رو آشنائی اعضای جامعه حسابداران رسمی ایران و کارکنان موسسات حسابرسی با پدیده فساد مالی و راهکارهای مبارزه با آن الزامی میباشد. به ویژه آنکه قانون ضد پول‏شوئی در مجمع تشخیص مصلحت در حال نهایی شدن میباشدو  حتماً عارضه‏های آن می‏تواند حرفه  حسابرسی را مورد تهدید قرار دهد. به عنوان کلام آخر، مسئولیت حسابرسان در جهان کنونی بسی سنگین و التزام به آئین و رفتار حرفه‏ای به ویژه استقلال رای و بی‏طرفی از موارد موکدی است که باید بدان پای‏بند باشند تا بتوانند در مبارزه با فساد مالی و نقش و جایگاه مسئولیت اجتماعی خود موفق گردند.

فساد بر همه چیز اثر منفی می‏گذارد؛ در نتیجه فساد است که توسعه اقتصادی مختل می‏شود، سرمایه‏گذاران اعتماد خود را از دست می‏دهند، کارآفرینان با هزینه بیشتر و مخاطره بالاتری در کسب و کار روبه‏رو می‏شوند، رتبه‏بندی اعتباری کشور تنزل می‏کند، اعتبار اشخاص حرفه‏ای، تجاری و دولتی به میزان زیاد از دست می‏رود، و جامعه در سطحی وسیع حرمت خود را از دست می‏دهد و به حاکمیت قانون و نهادها به طور کلی بی‏اعتماد می‏شود. چنین وضعی موجب کاهش سرمایه‏گذاری و کمکهای اقتصادی داخلی و خارجی می‏گردد و ممکن است آثار منفی شدیدی بر توسعه اقتصادی و در نتیجه آن، افزایش ناملایمات اجتماعی، به ویژه در کشورهای در حال توسعه، بگذارد.

مبارزه بر علیه فساد باید به صورت عمومی و در همه سطوح جامعه صورت گیرد و نیازمند تعهد دولت و وجود چارچوبی استوار و یکپارچه شامل مجموعه‏ای از قوانین، مقررات، سیستمهای کنترلی و معیارهای اخلاقی است که فساد را منع کند و جرائم سخت برای مرتکبان آن در نظر بگیرد. علاوه بر آن، قوانین باید از اشخاصی که به موجب وظیفه یا به حکم اخلاق با فساد مبارزه می‏کنند، حمایت کند.

حرفه حسابداری نمی‏تواند به تنهائی به این مبارزه بپردازد اما به عنوان عضوی مهم از اعضای کل جامعه و ودر راستای وظایف ملی- اجتماعی اگر زیر ساختهای لازم و حمایت عمومی کافی وجود داشته باشد می‏تواند در کنار سایر حرفه‏ها و نهادهای تجاری، اعم از خصوصی و عمومی در مبارزه بر علیه فساد مشارکت کند. درک این نکته که فساد چه اقداماتی را در برمی‏گیرد موضوعی مهم است زیرا فساد اشکال متفاوتی دارد؛ از رشوه، تقلب، پرداختهای غیرقانونی، تا پولشوئی، قاچاق، و اشکال متعدد دیگری که اندیشه‏های مجرمانه می‏تواند خلق کند. فساد لزوماًبه وسیله پول انجام نمی‏شود و ممکن است به شکل حمایت و طرفداری و اعمال نفوذ هم بروز کند. رشد اقتصادی، جهانی شدن و پیشرفتهای جدید در فناوری موجب شده فساد در اشکال پیچیده‏ای که پیوسته در حال تغییر است ظاهر شود و در نتیجه هرگونه مبارزه با فساد باید با دامنه‏ای گسترده، با توجه به همه جوانب و به کارگیری همه امکانات، صورت گیرد.

در عرصه تجارت، مدیریت نقشی حساس در مبارزه بر علیه فساد دارد و تنظیم آهنگ عملیات در دست اوست و ایجاد و تقویت سیستمهای مناسب برای راهبردی بنگاه را به عهده دارد. فساد در سیمستمهای که دارای کنترلهای مناسب است و مدیریت سازمان از آن سیستمها حمایت می‏کند و به خود اجازه نقض آنها را نمی‏دهد، نمی‏تواند به آسانی ریشه پیدا کند. این امر در مورد بخش دولتی نیز صادق است و در آنجا نیز آئین راهبری مشابهی باید پدید آید.

حسابداران به خاطر ویژگیهای واقعگرائی، درستکاری، جامع‏نگری و همچنین خدمت به منافع عمومی شهرتی دیرینه دارند. حسابداران در بخش خصوصی و دولتی مناصب مهمی را در اختیار دارند و همچنین به عنوان مشاوران و حسابرسان مستقل، جایگاه پراهمیتی را به خود اختصاص داده‏اند. گرچه وظیفه اصلی حسابداران و نقش قانونی آنان مبارزه با فساد نیست اما سمتهای حساس آنها در واحدهای اقتصادی و ویژگیهای یاد شده و نقش آنها در حفظ منافع عمومی، جایگاه آنان را در تلاشهای اجتماعی برای مبارزه با فساد برجسته می‏سازد.

آئین رفتار اخلاقی که همه حسابداران ملزوم به رعایت آنند، موجب می‏شود که حسابداران شاغل در حرفه، تجارت، صنعت و دولت، بالاترین استانداردهای واقعگرائی و مراقبتهای حرفه‏ای را به کار برند. استانداردهای حسابرسی، حسابرسان را در برابر احتمال تقلب هشیار می‏سازد و از آنان می‏خواهد در برنامه‏ریزی حسابرسی چنین احتمالی را در نظر بگیرند و یافته‏های خود را به مدیریت گزارش کنند. آئین راهبری بنگاه و کنترلهای مالی و دیگر کنترلهای داخلی این اطمینان را پدید می‏آورد که حسابداران شاغل در واحدهای اقتصادی و بخش دولتی مسئولیتهای خود در برخورد با فساد را با جدیت دنبال کند. کنترل مدیریت از روشی که مدیریت امور بنگاه اقتصادی را اداره می‏نماید، سرچشمه گرفته و در فرآیندهای مدیریتی جایگزین می‏گردد. اجزای چهارچوب کنترل مدیریت به شرح زیر می‏باشد:

·        محیط مبادلاتی شامل ارزش‏های اخلاقی، صحت، سبک عملیاتی و رقابت می‏باشد.

·        هدف‏گذاری و تحلیل ریسک یا فرصت، شناسائی فرصت‏ها و ارزیابی دقیق فعالیت‏ها که مدیریت را برای اجتناب از ریسک‏های غیرضروری آماده می‏سازد.

·        مباشرت و حسابدهی در مورد فعالیت‏های مرتبط با نظام اطلاعاتی در عملیات روزانه.

·        بازخور عملیات کنترلی به وسیله تحقیقات مختلف، شاخص‏های عملکردی، حسابرسی داخلی و مستقل و همچنین ارزیابی اثربخشی کنترل.

·        تجزیه و تحلیل عملیات کنترلی، به منظور بهینه‏سازی و روش‏های کنترلی.

جامعه حسابداران رسمی ایران برای گسترش دامنه مبارزه با فساد و اثربخش تر ساختن نقش حسابداران در این مبارزه حساس می‏تواند گامهای مهمی بردارد و شایستگی حسابداران را در این امر مهم اجتماعی از طریق اعتبار بخشیدن یا اعتبار ندادن به صورتهای مالی بنگاهها و موسسات از طریق حسابرسی اصولی آشکار سازد.

تجمیع شناسنامه کامپیوتر جمع آوری خودکار فروش کاشی مساجد ایجاد شناسنامه تجهیزات کاشی مسجدی هلپ دسک سازمانی هلپ دسک IT Help Desk کاشی سنتی ایرانی مدیریت تجهیزات IT مدیریت تجهیزات آی تی کارتابل درخواست ها کارتابل درخواست های IT جمع آوری خودکار نرم افزارها جمع آوری سیستم های شرکت جمع آوری سیستم های سازمان تجمیع اطلاعات تجمیع اطلاعات IT تجمیع کامپیوترها مدیریت IT سیستم جمع آوری شناسنامه کامپیوتر سیستم مدیریت کلان IT سیستم مدیریت فنآوری اطلاعات ابزار مدیران IT ابزار مدیران فنآوری اطلاعات سامانه تجمیع خودکار شناسنامه جمع آوری سیستم کامپیوتر