نقش حسابداران رسمی در فرآیند توسعه اجتماعی و اقتصادی

بخش سیزدهم: حسابرسی نوین

غلامحسین دوانی

رشد فزاینده سرمایه­داری جهانی و سرعت فرآیند جهانی شدن حسابرسی را با مشکل مواجه کرده است. هر چه سرعت جهانی شدن شدت یابد پروسه ادغام و تجزیه شرکتها نیز سرعت می­یابد. در این پروسه احتمال فساد و تقلب دوچندان می­گردد. تحقیقات بعمل آمده پیرامون فساد، کلاهبرداری و تقلب در مورد شرکتهای آنرون، ورلدکام، زیراکس، پارمالات و ... همگی موید این امر است که در کلیه این شرکتها مراحل تجزیه و ادغام وجود داشته و از همان تاریخ حساب­سازی و دستکاری در حسابها صورت گرفته که چند سال بعد این فساد برملا شده است. با توجه به گستردگی بورسهای جهان و تعدد سهامداران جزء به ویژه خانوارها سقوط و ورشکستگی هر یک از شرکتها به معنی از دست رفتن ثروت بخش قابل توجهی از جامعه می­باشد لذا بازارهای سرمایه رویکرد جدیدی را در قبال تقلبات، تخلفات و ناشی­گری­های گزارشگری مالی اتخاذ کرده­اند. پیشینه این رویکردها از دهه 1970 و سپس در جریان تقلب انتخاباتی ریاست جمهوری امریکا (واترکیت)  سپتامبر سیاه دهه 1990 بود که منجر به انتشار گزارشات «کنترلهای داخلی و حاکمیت سهامداران» در کشورهای انگلستان و امریکا شد. در حال حاضر مهمترین مسئولیتهای حسابرسان تاکید بر شناخت حسابرسان از محیط کنترلی، ریسک تجاری، شناخت کسب و کارهای جدید به عنوان بخشی از فرآیند عملیات حسابرسی است. همچنین افزایش مسئولیت حرفه­ای حسابرسان در مقابل جامعه در ارتباط با موضوعات نوین اقتصاد جهانی نظیر پول­شوئی، فساد و تقلبات گسترده بحثهای خاصی را پیرامون استقلال حسابرسان و تغییر در مقررات نظارتی مربوط به حسابرسان پیش آورده است.

شاید در راستای همین مسئولیتهای جدید می­باشد که بازار سرمایه جهانی حتی در مورد تشکیل موسسات حسابرسی و فراهم آوردن راهکارهای قانونی جهت مقابله با فساد و تقلب در موسسات حسابرسی هم قوانین خاصی را تدوین نموده که مشهورترین آن در حال حاضر قانون «ساربنز آکسلی» که حاکم بر کلیه شرکتهای سهامی عام پذیرفته شده در بورس امریکا است که طبق این قانون شرکتهای امریکائی جهت فعالیتهای برون­مرزی خود نیز باید آن را رعایت کنند.

حسابداران رسمی امین ناظر ملت به شمار می­روند و باید به افراد و سازمانها در راهبری و توسعه جامعه کمک نمایند که این امر نیازمند اعتماد جدی مردم به حسابداران رسمی است اما این اعتماد چگونه تحقق خواهد یافت. بدون شک پروسه اعتماد و اطمینان­یابی مردم همچون پروسه اعتباربخشی گزارشات حسابرسی چندان آسان نمی­باشد. همین مهم باعث شد که فدراسیون بین­المللی حسابداران (IFAC) در سال 2003 به بازنگری نقش خود در راستای تحقق منافع عمومی پرداخت و نهایتاً هیأت مراقبت از منافع عمومی (PIOB) تشکیل که امروزه فعالیت آن دوچندان شده است. از طرف دیگر هیأت استانداردهای بین­المللی از دسامبر 2003  پس از جمع­بندی اولیه از وقایع آنرون، ورلدکام موضوع بهبود گزارشگری در سطح جهان را با هدف تجدید نظر در استانداردهای بین­المللی حسابداری در دستور کار قرار داد که تاکنون تغییرات و تجدیدنظرهای متعددی در استانداردهای حسابداری صورت گرفته است. از جمله در استاندارد بین­المللی حسابداری شمار? 24 موضوع افشای حقوق و مزایای مدیران ارشد شرکتها و تعریف مجدد اشخاص وابسته و الزام افشای اشخاص وابسته و الزام افشای تعهدات، شرایط و تضامین معاملات اینگونه اشخاص و همچنین افشای مفروضات مهم مدیریت در تعیین برآوردهای حسابداری که باعث تعدیلات با اهمیت در مبلغ دفتری داراییها و بدهیها می­شود از جمله این تغییرات هستند. انتشار کتاب "چرا و چگونه حسابرسی باید تغییر کند Why & how audits change" از انتشارات موسسه جان وایلی در سال 2003 نشان داد که بعلت پیشرفت فنون و ابزارهای تجارت الکترونیکی حسابرسان باید مهارتهای حرفه­ای خود را مطابق تجارت روز فوق­العاده افزایش دهند و از اعمال یکسویه تجارب سنتی پرهیز کنند و به شیوه­های نوین ارزیابی و ریسک مسلط شوند تا مقهور صورتهای گمرا­ه­کننده نشوند. اگر حسابرسان و مدیران را طرفین یک مبارزه در راستای تهیه صورتهای مالی و اعتباردهی آن بدانیم از آنجا که امروزه بسیاری مدیران با ترفندها و چم و خم­های استانداردهای حسابداری و حسابرسی آشنا شده­اند لازم است حسابرسان نیز با راهکارهای حساب­آرائی و فریب و تقلب در صورتهای مالی آشنا شوند تا بتوانند صورتهای مالی گمراه­کننده را بازشناسند. حادثه گیلان پاکت در سال 1375 و سقوط دهشتناک سهام برخی شرکتها در سال 1383 در ایران و همچنین بررسی موردی سقوط سهام شرکتهای آنرون، ورلدکام، زیراکس، پارمالات، ا-آی-جی و .... دهها مورد دیگر در بازارهای بوس جهان همه و همه نشان از سقوط ارزش و اخلاق در اقتصاد و غلبه فساد و تقلب بر ارزشها می­باشد. لذا حسابرسان در چنین شرایط و محیطی اولاً باید کوشش کنند خود چرخ فساد نگردند و ثانیاً به «اتکای به استقلال و آیین رفتار حرفه­ای» بیرحمانه در افشای این فساد و تقلب کوشش نمایند زیرا بار سنگین فساد، کلاهبرداری، تقلب در بورسهای جهان بر دوش سهامداران جزء و مردم قرار داد که حسابرسان را امین خود
می­دانند. دستگاههای نظارتی بورسهای جهان نیز چنانچه بخواهند در خدمت مردم قرار بگیرند باید از طریق افشای کامل صورتهای مالی، شفاف­سازی اطلاعات و آشکار کردن همه اطلاعات نهائی شرایط یکسان و عادلانه­ای را در بازار سرمایه حاکم کنند که در غیر اینصورت بورسهای جهان ملعبه دست متقلبان و فریبکاران خواهد شد.