صندوق‌ تضمین‌ بورس‌

ساختار نهادی‌ و مقررات‌ پیشنهادی‌ برای‌ بازار سرمایة‌ ایران

 

1- مقدمه

ایجاد اطمینان‌ در بازار اوراق‌ بهادار و افزایش‌ اعتماد مشارکت‌کنندگان‌ این‌ بازار از طریق‌ فراهم‌‌کردن‌ محیطی‌ باثبات‌ برای‌ فعالیت‌ آنها و حمایت‌ از آنها در مقابل‌ خطرات‌ مختلف‌ موجود در بازار از کارکردهای‌ اساسی ‌بورس‌های‌ اوراق‌ بهادار است‌ که‌ در جلب‌ مشارکت‌ مردم‌ و توسعه‌ بازارهای‌ اوراق‌ بهادار نقشی‌ چشمگیر دارد. اگرچه‌ ابزارهای‌ متعددی‌ به‌ منظور کاهش‌ خطرات‌ شناخته‌ شده‌ و قابل‌ پیش‌بینی‌ موجود در بازار ایجاد شده‌ و مورد استفاده‌ قرار گرفته‌ است‌ و فعالان‌ بازار می‌توانند با استفاده‌ از سازوکارهای‌ مناسب‌ مدیریت‌ خطر، زیان‌های‌ ناشی ‌از خطرات‌ مزبور را به‌ حداقل‌ برسانند، گاهی‌ مشارکت‌کنندگان‌ در بازار با خطرات‌ و مشکلاتی‌ در بازار اوراق‌ بهادار مواجه‌اند که‌ قادر به‌ پیش‌بینی‌، جلوگیری‌ یا کاهش‌ زیان‌های‌ ناشی‌ از آنها نیستند. برخی‌ از این‌ گونه‌ خطرات‌، درصورت‌ نبود سازوکارهای‌ مناسب‌ مدیریت‌ خطر و نظارت‌ ضعیف‌ بورس‌های‌ اوراق‌ بهادار، باعث‌ ایجاد بی‌ثباتی‌ وبی‌اطمینانی‌ در بازار می‌شود. گاه‌ ناتوانی‌ واسطه‌های‌ بازار در انجام‌ تعهدات‌ مالی‌ خود، سرمایه‌گذاران‌ را درمعرض‌ ریسک‌ سیستمی[1] قرار می‌دهد به‌ گونه‌ای‌ که‌ واسطه‌ مالی‌ در اثر ورشکستگی‌ یا مواجه‌شدن‌ با کمبود نقدینگی‌ قادر به‌ تسویه‌ کامل‌ دادوستدها نیست‌. در سیستم‌های‌ تسویه‌ و پایاپای‌ اوراق‌ بهادار، عدم‌ تحویل‌ اوراق ‌بهادار فروخته‌ شده‌ یا خودداری‌ از پرداخت‌ بهای‌ اوراق‌ بهادار خریداری‌ شده‌، خریداران‌ و فروشندگان‌ را باریسک‌ اصل‌ سرمایه‌[2] مواجه‌ می‌کند. ریسک‌ نقدشوندگی[3]‌ از دیگر خطرات‌ موجود در بازار اوراق‌ بهادار است‌ و از عدم‌ تحویل‌ اوراق‌ بهادار یا پرداخت‌ بهای‌ آن‌ در موعد مقرر ناشی‌ خواهد شد. این‌ نوع‌ ریسک‌ به‌ ویژه‌ در مواقعی‌ که‌ قیمت اوراق‌ بهادار به‌ سرعت‌ تغییر می‌کند، می‌تواند باعث‌ بروز مشکلات‌ اساسی‌ و حتی‌ ورشکستگی‌ طرف‌ مقابل‌ شود. ریسک‌ نقدشوندگی‌ می‌تواند سرمایه‌گذاران‌ را با ریسک‌ دیگری‌ تحت‌ عنوان‌ ریسک‌ جابجایی[4] یا ریسک‌ بازار مواجه‌ سازد. در این‌ حالت‌، سرمایه‌گذار به‌ علت‌ مواجه‌شدن‌ با قصور در تحویل‌ اوراق‌ بهادارخریداری‌ شده‌ یا قصور در پرداخت‌ وجه‌ اوراق‌ تحویل‌ شده‌، ناگزیر از خرید یا فروش‌ اوراق‌ بهادار در قیمتی ‌متفاوت‌ از بهای‌ اولیه‌ می‌شود. سوء مدیریت‌ واسطه‌های‌ بازار و استفاده‌ نادرست‌ از دارایی‌ سرمایه‌گذاران‌ توسط آنها و عدم‌ اجرای‌ صحیح‌ یا به‌ موقع‌ سفارشات‌ سرمایه‌گذاران‌ منجر به‌ ریسک‌ ناشی‌ از قصور و تخلف‌ کارگزار[5] دربازار سرمایه‌ خواهد شد.

ماهیت‌ خطرات‌ مورد اشاره‌ در بازار اوراق‌ بهادار مستقل‌ از یکدیگر نیستند به‌ گونه‌ای‌ که‌ مشکلات‌ مدیریت ‌ریسک‌ داخلی‌ یک‌ واسطه‌ بازار یا مشکلات‌ مربوط به‌ روابط بین‌ واسطه‌ بازار و مشتری‌ می‌تواند دیگر واسطه‌های ‌بازار یا عملکرد بازار را تحت‌ تاثیر قرار دهد. از این‌ رو، مجموعه‌ تنظیمی‌ و نظارتی‌ بازار اوراق‌ بهادار باید بتواند به ‌منظور ایجاد بازاری‌ منسجم‌ و کارآمد و اطمینان‌ نسبت‌ به‌ جلوگیری‌ از بروز آسیب‌های‌ سیستمی‌ در بازار به‌ هنگام ‌قصور برخی‌ از واسطه‌های‌ بازار در انجام‌ تعهدات‌ خود، اثر خطرات‌ مزبور را به‌ کمترین‌ حد ممکن‌ کاهش‌ دهد یا خنثی‌ نماید. در این‌ راستا، درک‌ ماهیت‌ فعالیت‌ بازار اوراق‌ بهادار، شناسایی‌ ریسک‌های‌ موجود در این‌ بازار، محاسبه‌ احتمال‌ وقوع‌ ریسک‌های‌ غیرقابل‌ حذف‌ و تعیین‌ ریسک‌های‌ قابل‌ حذف‌ بازار، در نهایت‌ به‌ انتخاب‌ مناسب‌ترین‌ گزینه‌ برای‌ کنترل‌ ریسک‌ از سوی‌ مقامات‌ بازار اوراق‌ بهادار می‌انجامد.

یکی‌ از مؤثرترین‌ ابزارهای‌ کنترل‌ ریسک‌ قصور واسطه‌های‌ بازار، تشکیل‌ صندوق‌ تضمین‌[6] توسط بورس‌های ‌اوراق‌ بهادار یا نهادهای‌ تسویه‌ است‌. این‌ صندوق‌ با هدف‌ پوشش‌ تعهداتی‌ از قبیل‌ تسویه‌ دادوستدها، ورشکستگی‌ کارگزاران‌ بورس‌ اوراق‌ بهادار و تخلفات‌ کارگزاران‌ و از محل‌ سهم‌ مشارکت‌ کارگزاران‌، معامله‌گران‌ و اعضای‌ اتاق‌ پایاپای‌ و سپرده‌گذاری‌ عضو بورس‌، عواید حاصل‌ از سرمایه‌گذاری‌ وجوه‌ صندوق‌، سهم‌ مشارکت‌ بورس‌های‌ اوراق‌ بهادار و نهاد تسویه‌، هزینه‌ دیرکرد بازپرداخت‌ دیون‌ صندوق‌ و تسهیلات‌ بانکی‌ و سیاست‌های‌ بیمه‌ تشکیل‌ می‌شود. اگر چه‌ صندوق‌ تضمین‌ به‌ منظور پوشش‌ تعهدات‌ کارگزاران‌ ایجاد می‌شود، پذیرش‌ ریسک‌ وتحمل‌ زیان‌ ناشی‌ از آن‌ به‌ عهده‌ صندوق‌ نیست‌ و در واقع‌ مسؤولیت‌ اصلی‌ جبران‌ خسارات‌ ناشی‌ از قصورکارگزاران‌ به‌ عهدة‌ خود آنهاست‌ و صندوق با هدف‌ تخفیف‌ و مدیریت‌ ریسک‌ تشکیل‌ می‌شود و در جبران‌ خسارات‌ به‌ آنها کمک‌ می‌کند.

این‌ گزارش‌ به‌ دلیل‌ ضرورت‌ پوشش‌ خطرات‌ ناشی‌ از قصور کارگزاران‌ در بورس‌ اوراق‌ بهادار تهران‌ ضمن ‌شناسایی‌ سازوکار مقابله‌ با خطرات‌ مزبور در بورس‌های‌ دیگر، افتتاح‌ حساب‌ تضمین‌ تعهدات‌ کارگزاران‌ را پیشنهاد می‌کند.

 

2- بررسی‌ مقایسه‌ای‌ مقررات‌ صندوق‌ تضمین‌ بورس‌های‌ منتخب‌

از بررسی‌ مقایسه‌ای‌ مقررات‌ ناظر بر صندوق‌ تضمین‌ بورس‌های‌ منتخب‌ و با توجه‌ به‌ ساختار مقررات‌ مزبور (جدول‌ 2-1)، نکات‌ زیر قابل‌ ملاحظه‌ است‌:

1- از نظر ساختار قانونی‌ (جدول‌ 2-2)، صندوق‌ تضمین‌ به‌ طور معمول‌ توسط بورس‌های‌ اوراق‌ بهادار تشکیل ‌می‌شود. صندوق‌ می‌تواند براساس‌ مقرراتی‌ با مبنای‌ قانونی‌، به‌ صورت‌ یک‌ نهاد مستقل‌ و پس‌ از تصویب‌ کمیته‌ اوراق‌ بهادار یا هیئت‌ مدیره‌ بازار سرمایه‌ تشکیل‌ شود و شروع‌ به‌ فعالیت‌ نماید. در برخی‌ از کشورها مانند اردن‌، بورس‌ اوراق‌ بهادار تا قبل‌ از تصویب‌ قانونی‌ مبنی‌ بر تعیین‌ شخصیت‌ حقوقی‌ مستقل‌ برای ‌صندوق‌، حساب‌ جداگانه‌ای‌ برای‌ صندوق‌ افتتاح‌ می‌کند و درآمدهای‌ صندوق‌ در آن‌ حساب‌ سپرده‌گذاری ‌می‌شود. در کشورهایی‌ مانند اندونزی‌ و هنگ‌کنگ‌، نهاد تسویه‌ اوراق‌ بهادار در راستای‌ انجام‌ تعهدات‌ خود مبنی‌ بر تضمین‌ تسویه‌ معاملات‌ بورس‌، اقدام‌ به‌ تأسیس‌ صندوق‌ تضمین‌ می‌کند. صندوق‌ تضمین‌ بورس ‌اوراق‌ بهادار کانادا تحت‌ عنوان‌ "صندوق‌ حمایت‌ از سرمایه‌گذاران‌ کانادایی"، به‌ شکل‌ یک‌ تراست‌ تشکیل ‌شده‌ است‌.

2- در بسیاری‌ از بورس‌های‌ مورد مطالعه‌، هدف‌ از تشکیل‌ صندوق‌ تضمین‌ گردآوری‌ دارایی‌های‌ مالی‌ به‌ منظور تضمین‌ تعهدات‌ و پوشش‌ ریسک‌ ناشی‌ از دادوستد اوراق‌ بهادار و تسویه‌ دادوستدها است‌. به‌ بیان‌ دیگر، یکی‌ از مهمترین‌ وظایف‌ و تعهدات‌ صندوق‌ تضمین‌، پوشش‌ کسری‌ نقدی‌ کارگزار خریدار یا کسری‌ تراز اوراق‌ بهادار فروخته‌ شده‌ کارگزار فروشنده‌ است‌ که‌ هنگام‌ دادوستد اوراق‌ بهادار در بورس‌ ایجاد می‌شود. صندوق‌ تضمین‌ در کشورهایی‌ مانند اردن‌، اندونزی‌، جمهوری‌ چک‌، لتونی‌، لیتوانی‌، مصر، هندوستان‌ و هنگ‌کنگ‌ به‌ منظور برآوردن‌ هدف‌ فوق‌ تشکیل‌ شده‌اند. حمایت‌ از منافع‌ سرمایه‌گذارانی‌ که‌ به‌ دلیل‌ ورشکستگی‌ کارگزاران‌ بورس‌ اوراق‌ بهادار، متحمل‌ ضرر و زیان‌ می‌شوند از دیگر تعهداتی‌ است‌ که‌ توسط صندوق‌ تضمین‌ پوشش‌ داده‌ می‌شود. صندوق‌ تضمین‌ بورس‌ اوراق‌ بهادار کانادا تنها با این‌ هدف‌ تشکیل ‌شده‌ است‌. صندوق‌ تضمین‌ ملی‌ استرالیا و بورس‌ اوراق‌ بهادار کوالالامپور علاوه‌ بر پوشش‌ جبران‌ خسارت ‌ناشی‌ از عدم‌ تسویه‌ بهنگام‌ معاملات‌ و ورشکستگی‌ کارگزار، زیان‌های‌ ناشی‌ از تخلفات‌ کارگزاران‌ از قبیل ‌انتقال‌ بدون‌ اجازه‌ اوراق‌ بهادار، ابطال‌ غیرقانونی‌ گواهی‌ سهام‌، استفاده‌ نادرست‌ و فریبکارانه‌ از پول‌ یا دارایی‌های‌ دیگر سرمایه‌گذاران‌ و اختلاس‌ پول‌های‌ نگهداری‌ شده‌ به‌ نفع‌ دیگران‌ را پوشش‌ می‌دهند. بالاخره‌، صندوق‌ تضمین‌ می‌تواند به‌ منظور ارائه‌ کمک‌ مالی‌ به‌ اعضایی‌ که‌ با کسری‌ موقت‌ در منابع‌ مالی‌ خود مواجه‌ هستند و این‌ کسری‌ها مانع‌ از انجام‌ تعهدات‌ تسویه‌ آنها می‌شود، تشکیل‌ گردد. صندوق ‌احتیاطی‌ کارگزاران‌ بورس‌ اوراق‌ بهادار بمبئی‌ از این‌ نوع‌ است‌. تعهدات‌ صندوق‌ و هدف‌ از تشکیل ‌صندوق‌ در بورس‌های‌ مورد مطالعه در جدول‌ 2-3 خلاصه‌ شده‌ است‌.

3- در بسیاری‌ از بورس‌های‌ مورد مطالعه‌ ملاحظه‌ می‌شود کارگزاران‌ و معامله‌گران‌ فعال‌ در بورس‌ می‌توانند به ‌عضویت‌ صندوق‌ تضمین‌ درآیند. در برخی‌ از بورس‌ها، اعضای‌ اتاق‌ پایاپای‌ و سپرده‌گذاری‌ هم‌ عضو صندوق ‌تضمین‌ هستند (جدول‌ 2-4). در مقررات‌ ناظر بر صندوق‌ تضمین‌ اردن‌، لتونی‌ و لیتوانی‌ پیش‌بینی‌ شده ‌است‌ که در صورت‌ لغو عضویت‌ یا انحلال‌ صندوق‌ تضمین‌، ماندة‌ دارایی‌های‌ اعضا باید پس‌ از تایید تسویه ‌معاملات‌ آنها در بورس‌ و انجام‌ تعهدات‌ آنها در قبال‌ صندوق‌، بازگردانده‌ شود.

4- مدیریت‌ صندوق‌ تضمین‌، به‌ طور معمول‌ بر عهده‌ هیئت‌‌مدیره‌ای‌ متشکل‌ از نمایندگانی‌ از سوی‌ کارگزاران‌، واحد سپرده‌گذاری‌، بورس‌ اوراق‌ بهادار، هیئت‌ مدیره‌ بازار سرمایه‌ و سرمایه‌گذاران‌ عمومی‌ خواهد بود. دربورس‌های‌ اوراق‌ بهادار لتونی‌ و مصر به‌ ترتیب‌ مقام‌ ناظر بورس‌ اوراق‌ بهادار و هیئت‌ مدیره‌ بازار سرمایه‌ برعملکرد هیئت‌ مدیره‌ صندوق‌ نظارت‌ دارند. صندوق‌ احتیاطی‌ کارگزاران‌ بورس‌ اوراق‌ بهادار بمبئی‌ به ‌وسیله‌ کمیته‌ای‌ که‌ اعضای‌ آن‌ توسط هیئت‌ مدیره‌ صندوق‌ انتخاب‌ می‌شوند، اداره‌ می‌شود. در اردن‌، هیئت‌ مدیرة‌ بورس‌ عمان‌ مسؤول‌ اداره‌ صندوق‌ است‌. در استرالیا، اندونزی‌، جمهوری‌ چک‌ و هنگ‌کنگ نهاد تسویه‌ این‌ مسؤولیت‌ را بر عهده‌ دارد. در جدول‌ 2-5، نحوه‌ مدیریت‌ صندوق‌ تضمین‌ در کشورهای‌ مورد مطالعه‌ خلاصه‌ شده‌ است‌.

5- در همة‌ بورس‌های‌ مورد بررسی‌، بخش‌ عمدة‌ منابع‌ مورد نیاز صندوق‌ به‌ منظور اجرای‌ وظایف‌ و تعهدات‌ آن‌، از محل‌ سهم‌ مشارکت‌ اعضا که‌ به‌ طور معمول‌ به‌ دو صورت‌ پرداخت‌های‌ اولیه‌ و متغیر است‌، تأمین‌ می‌شود. سهم‌ مشارکت‌ اولیه‌ مقدار ثابتی‌ وجوه‌ یا دارایی‌های‌ دیگر است‌ که‌ در بدو عضویت‌ از اعضا دریافت‌ می‌شود. پرداخت‌های‌ متغیر نیز به‌ صورت‌ درصدی‌ از ارزش‌ معاملات‌ اعضا محاسبه‌ و از آنان‌ دریافت‌ خواهد شد. در لیتوانی‌، اعضای‌ صندوق‌ تضمین‌ موظفند علاوه‌ بر سهم‌ مشارکت‌ اولیه‌ و متغیر، مبالغی‌ تحت‌ عنوان‌ "سهم ‌مشارکت‌ اضافی" با توجه‌ به‌ فعالیت‌ عضو صندوق‌ در یک‌ ماه‌ گذشته‌ و "پرداخت‌های‌ فوق‌العاده" به‌ منظور تکمیل‌ دارایی‌های‌ صندوق‌ برای‌ پوشش‌ کسری‌ در پرداخت‌های‌ نقدی‌ به‌ صندوق‌ بپردازند. عواید حاصل‌ ازسرمایه‌گذاری‌ وجوه‌ صندوق‌ تضمین‌، سهم‌ مشارکت‌ بورس‌ اوراق‌ بهادار و نهاد تسویه‌، هزینه‌ دیرکرد بازپرداخت‌ دیون‌ صندوق‌، استفاده‌ از تسهیلات‌ بانکی‌ و سیاست‌های‌ بیمه‌ و اعانه‌، کمک‌های‌ داوطلبانه‌، هدایا و کمک‌های‌ بلاعوض‌ دریافتی‌ توسط صندوق‌ از دیگر منابع‌ صندوق‌ تضمین‌ به‌ شمار می‌روند (جدول‌ 2-6).

6- بررسی‌ مقررات‌ ناظر بر عملکرد صندوق‌ تضمین‌ کشورهای‌ منتخب‌ نشان‌ می‌دهد، در صورت‌ عدم‌ توانایی ‌اعضای‌ صندوق‌ در جبران‌ خسارات‌ ناشی‌ از قصور آنها در انجام‌ تعهدات‌ تحت‌ پوشش‌ صندوق‌، صندوق‌ تضمین‌ مبلغ‌ مزبور را از سهم‌ کارگزار خاطی‌ و در صورت‌ کافی‌ نبودن‌ آن‌، از سهم‌ مشارکت‌ سایر کارگزاران ‌عضو صندوق‌، به‌ نسبت‌ پرداخت‌ خواهد کرد. بدیهی‌ است‌، میزان‌ پرداخت‌های‌ صندوق‌ بابت‌ جبران ‌خسارت‌ با میزان‌ منابع‌ در اختیار صندوق‌، ارتباط مستقیم‌ دارد. گاه‌ براساس‌ مقررات‌ صندوق‌ تضمین‌، سقف‌ جبران‌ خسارت‌ پرداختی‌ توسط صندوق‌ تعیین‌ می‌شود. به‌ عنوان‌ مثال‌ در اردن‌، حداکثر مبلغ‌ پرداختی‌ توسط صندوق‌ بابت‌ جبران‌ خسارت‌ ناشی‌ از قصور کارگزاران‌ عضو، 150 هزار دینار اردن‌ است‌. در کانادا سقف‌ جبران‌ خسارت‌ از اول‌ سپتامبر سال‌ 1999 از 500.000 دلار به‌ یک‌ میلیون‌ دلار افزایش‌ یافته‌ است‌. حداکثر خسارت‌ پرداختی‌ صندوق‌ تضمین‌ مالزی‌ در هر مورد شکایت‌، 100.000 رینگیت‌ خواهد بود. در استرالیا به‌ هنگام‌ ورشکستگی‌ کارگزار، در مجموع‌ رقمی‌ برابر با 2/11 میلیون‌ دلار برای ‌همه‌ دعاوی‌ مربوط به‌ یک‌ کارگزار ورشکسته‌ پرداخت‌ می‌شود. جدول‌ 2-7، نحوة‌ پرداخت‌ خسارت‌ توسط صندوق‌ در کشورهای‌ مورد بررسی‌ خلاصه‌ شده‌ است‌.

7- پس‌ از هر مورد برداشت‌ از محل‌ سهم‌ مشارکت‌ یک‌ کارگزار، صندوق‌ تضمین‌ از کارگزار مزبور می‌خواهد که ‌مبلغ‌ کسر شده‌ را جبران‌ کند. در صورت‌ تاخیر در جبران‌، عضو مزبور باید علاوه‌ بر جبران‌ منابع‌ مورد استفاده‌ از صندوق‌، هزینه‌ تاخیر در پرداخت‌ را نیز به‌ صندوق‌ بپردازد.

این‌ مبلغ‌، براساس‌ آیین‌نامه‌ صندوق‌ تضمین‌ بورس‌ عمان‌، روزانه ‌25/.  درصد مبلغ‌ پرداخت‌ شده‌ از طرف‌کارگزار توسط صندوق‌ خواهد بود. صندوق‌ تضمین‌ ملی‌ استرالیا، بهره‌ سالانه‌ای‌ معادل‌ 5 درصد برای ‌خسارت‌های‌ پرداخت‌ شده‌ مطابق‌ قانون‌ در نظر می‌گیرد. نحوة‌ بازپرداخت‌ دیون‌ به‌ صندوق‌ در جدول‌ 2-8 خلاصه‌ شده‌ است‌.

8- بیمة‌ صندوق‌ تضمین‌ در برابر خطراتی‌ که‌ با آن‌ مواجه‌ است‌، مراحل‌ طرح‌ ادعای‌ خسارت‌ از سوی ‌سرمایه‌گذاران‌، نحوه‌ گزارش‌دهی‌ صورت‌های‌ مالی‌ صندوق‌ به‌ مقام‌ ناظر، چگونگی‌ حل‌ اختلاف‌ و انحلال ‌صندوق‌ تضمین‌ از دیگر موضوعاتی‌ است‌ که‌ در برخی‌ از مقررات‌ ناظر بر شکل‌گیری‌ و نحوه‌ عملکرد صندوق‌های‌ تضمین‌ به‌ آنها اشاره‌ می‌شود.

 

جدول 2-1  همسنجی ساختار مقررات صندوق تضمین

 

ادامة جدول 2-1 

 

 

 

ادامة جدول 2-1 

 

 

 

 

جدول 2-2  ساختار قانونی صندوق

 

جدول 2-3  تعهدات صندوق و هدف از تشکیل صندوق

 

 

 

ادامة جدول 2-3

 

جدول 2-4 اعضای صندوق

 

جدول 2-5  مدیریت صندوق

 

جدول 2-6 منابع صندوق

 

 

 

ادامة جدول 2-6

 

جدول 2-7  نحوه پرداخت خسارت توسط صندوق

 

ادامة جدول 2-7

 

جدول 2-8  نحوه بازپرداخت دیون به صندوق

 

جدول 2-9  سایر موارد

 

 

3- طرح‌ کلی‌ مقررات‌ پیشنهادی

‌در بازار اوراق‌ بهادار، سرمایه‌گذاران‌ در برابر خطر رفتار نامناسب‌ واسطه‌های‌ بازار قرار دارند و در این‌ میان‌، آسیب‌پذیری‌ سرمایه‌گذاران‌ فردی‌ به‌ مراتب‌ بیش‌ از سرمایه‌گذاران‌ نهادی‌ است‌. از این‌ رو، مجموعه‌ تنظیمی‌ و نظارتی‌ بازار اوراق‌ بهادار، به‌ منظور شکل‌گیری‌ یک‌ بازار منسجم‌ و کارآمد باید بتواند ریسک‌ ناشی‌ از ناکارکردی‌ برخی‌ از اجزای‌ مجموعه‌ بازار اوراق‌ بهادار به‌ ویژه‌ قصور واسطه‌های‌ بازار را به‌ کمترین‌ حد ممکن‌ کاهش‌ دهد. ازآنجا که‌ ریسک‌ قصور در هر حال‌ وجود دارد و هیچگاه‌ به‌ صفر نمی‌رسد، سازوکار تنظیم‌ و نظارت‌ باید درجستجوی‌ راه‌ها و ابزارهایی‌ باشد تا بتواند اثرات‌ مستقیم‌ و جانبی‌ چنین‌ ریسکی‌ را کاهش‌ دهد یا خنثی‌ نماید.حتی‌ در صورت‌ ناگزیری‌ از قطع‌ فعالیت‌ یک‌ واسطه‌ بازار، این‌ امر نباید به‌ زیان‌ مشتریان‌ یا بروز آسیب‌های‌ سیستمی‌ تمام‌ شود. بنابراین‌ لازم‌ است‌ ترتیبات‌ ایمنی‌ لازم‌ برای‌ مواقع‌ رویارویی‌ با چنین‌ احتمال‌هایی‌ فراهم ‌باشد. در همین‌ راستا، بسیاری‌ از بورس‌های‌ اوراق‌ بهادار به‌ منظور ایفای‌ یکی‌ از مهمترین‌ وظایف‌ خود مبنی‌ بر ایجاد محیطی‌ امن‌ و باثبات‌ برای‌ سرمایه‌گذاری‌ و نیز حمایت‌ کافی‌ از سرمایه‌گذاران‌ در برابر سطوح‌ و اشکال‌ مختلف‌ ریسک‌ موجود در بازار یا نهادهای‌ تسویه‌ اوراق‌ بهادار به‌ منظور تضمین‌ تسویه‌ معاملات‌ در بورس‌، به ‌تشکیل‌ صندوق‌ تضمین‌ گاه‌ به‌ صورت‌ یک‌ نهاد مستقل‌ با مبنای‌ قانونی‌ و گاه‌ به‌ شکل‌ افتتاح‌ یک‌ حساب‌ جداگانه ‌در بورس‌ اقدام‌ نموده‌اند. صندوق‌ تضمین‌ با گردآوری‌ دارایی‌های‌ مالی‌، درصدد تضمین‌ تعهدات‌ و پوشش‌ ریسک‌ ناشی‌ از دادوستد اوراق‌ بهادار و جبران‌ خسارت‌ سرمایه‌گذاران‌ در برابر ورشکستگی‌ و قصور و تخلفات‌ کارگزاران ‌خواهد بود.

به‌ دلیل‌ ضرورت‌ طراحی‌ ابزار و پیش‌بینی‌ سازوکاری‌ به‌ منظور حمایت‌ از سرمایه‌گذاران‌ در برابر خطرات‌ بازار و با توجه‌ به‌ نبود بستر قانونی‌ مناسب‌ برای‌ تشکیل‌ صندوق‌ تضمین‌ با شخصیت‌ حقوقی‌ مستقل‌، افتتاح‌ حساب ‌ویژه‌ای‌ تحت‌ عنوان‌ "حساب‌ تضمین‌ تعهدات‌ کارگزاران‌" با هدف‌ تضمین‌ تعهدات‌ کارگزاران‌ و پوشش‌ لازم‌ در صورت‌ توقف‌ از پرداخت‌ و قصور و عدم‌ انجام‌ تعهدات‌ آنها در قبال‌ مشتریان‌ توسط سازمان‌ بورس‌ اوراق‌ بهادار تهران‌ پیشنهاد می‌شود. طراحی‌ این‌ حساب‌ با اقتباس‌ از سپرده‌ امانی[7]‌ صورت‌ گرفته‌ است‌. سپرده‌ امانی‌ پول‌ یا مالی‌ است‌ که‌ بدون‌ اختلاط با وجوه‌ یا اموال‌ دیگر نگهداری‌ می‌شود و با هدف‌ خاص‌ یا به‌ منظور پرداخت‌ دیون معین‌ یا انجام‌ تعهدات‌ خاص‌، سپرده‌گذاری‌ شده‌ است‌.

مکلف‌نمودن‌ بورس‌ به‌ افتتاح‌ چنین‌ حسابی‌ براساس‌ اصلاح‌ اساسنامة‌ سازمان‌ کارگزاران‌ بورس‌ اوراق‌ بهادار تهران‌ به‌ صورت‌ افزودن‌ یک‌ بند و 2 تبصره‌ به‌ ماده‌ 4 اساسنامه‌ مزبور و پیش‌بینی‌ افتتاح‌ حساب‌ مزبور به‌ عنوان ‌یکی‌ از موضوعات‌ سازمان‌ به‌ صورت‌ زیر صورت‌ می‌گیرد[8]:

ـ افتتاح‌ حساب‌ ویژه‌ای‌ به‌ نام‌ "حساب‌ تضمین‌ تعهدات‌ کارگزاران" با هدف‌ تضمین‌ تعهدات‌ و پوشش‌ لازم‌ در صورت‌ توقف‌ از پرداخت‌ و قصور و عدم‌ انجام‌ تعهدات‌ آنها در قبال‌ مشتریان‌.

تبصرة‌ 1   نحوه‌ افتتاح‌، واریز، برداشت‌، تسویه‌ و استرداد سهم‌الشرکه‌ هر یک‌ از شرکا (کارگزاران‌) از حساب ‌مذکور، به‌ موجب‌ آیین‌نامه‌ای‌ خواهد بود که‌ به‌ تصویب‌ شورای‌ بورس‌ می‌رسد.

تبصرة‌ 2   سازمان بورس می‌تواند در صورت‌ لزوم‌، نسبت‌ به‌ تشکیل‌ صندوقی‌ با شخصیت‌ حقوقی‌ مستقل به‌ منظور انجام‌ وظایف‌ فوق‌ اقدام‌ نماید.

با توجه‌ به‌ تبصرة‌ 1 پیشنهادی‌ و ضمن‌ رعایت‌ چارچوب‌های‌ کلی‌ سازوکار صندوق‌ تضمین‌ در کشورهای‌ دیگر همچنین‌ با توجه‌ به‌ ساختار کنونی‌ و شرایط حاکم‌ بر بورس‌ اوراق‌ بهادار تهران‌ و الزام‌ها و نیازهای‌ موجود، آیین‌نامه‌ حساب‌ تضمین‌ تعهدات‌ کارگزاران‌ در 14 ماده‌ و 8 تبصره‌ به‌ گونه‌ای‌ تدوین‌ شده‌ است‌ که‌ موارد زیر را پوشش‌ دهد:

 

1- هدف‌ از تشکیل‌ حساب‌ و تعهدات‌ آن‌

حساب‌ تضمین‌ تعهدات‌ کارگزاران‌، به‌ منظور تأمین‌ و پوشش‌ خسارات‌ ناشی‌ از موارد زیر تشکیل‌ می‌شود:

الف‌ - عدم‌ تکمیل‌ فرآیند دادوستد تا تسویه‌ نهایی‌ اوراق‌ بهادار

دادوستد سهام‌ در بورس‌ اوراق‌ بهادار تهران‌ براساس‌ سفارش‌های‌ خرید و فروش‌ مبتنی‌ بر نام‌ و مشخصات‌ کامل‌ هر سفارش‌ دهنده‌ و توسط کارگزاران‌ بورس‌ انجام‌ می‌شود.[9] هر دادوستد از تطبیق‌ سفارش‌های‌ خرید وفروش‌ کارگزاران‌ در ساعات‌ رسمی‌ باز بودن‌ بازار و براساس‌ روش‌ حراج‌ ـ تطبیق‌ سفارش‌ها برپایه‌ کمترین‌ قیمت‌ عرضه‌ با بیشترین‌ قیمت‌ تقاضا ـ انجام‌ خواهد شد. هر مشتری‌ به‌ منظور خرید سهام‌ باید دستور معامله‌ را به‌کارگزار از طریق‌ تکمیل‌ برگ‌ سفارش‌ خرید و واریز وجه‌ مربوط به‌ حساب‌ کارگزار ارایه‌ کند. در صورتی‌ که‌ کارگزار دستور معامله‌ را به‌ شکلی‌ غیر از حالت‌ کتبی‌ دریافت‌ کند، معمولا بلافاصله‌ برگ‌ ویژه‌ سفارش‌ معامله‌ را به‌ نیابت ‌از مشتری‌ خود تکمیل‌ و در اولین‌ فرصت‌ به‌ امضای‌ وی‌ می‌رساند. کارگزار نسخه‌ای‌ از برگ‌ سفارش‌ خرید را به‌ واحد سپرده‌گذاری‌ به‌ منظور ثبت‌ مشخصات‌ خریدار در رایانه‌ و تعیین‌ کد معاملاتی‌ برای‌ وی‌ ارسال‌ خواهد کرد. با ارایه‌ کد معاملاتی‌ خریدار به‌ کارگزار توسط واحد سپرده‌گذاری‌، کارگزار سفارش‌ خریدار را وارد رایانه‌ می‌کند. پس‌ از انجام‌ معامله‌ توسط رایانه‌ و افزایش‌ دارایی‌ سهام‌ خریدار به‌ میزان‌ حجم‌ معامله‌، وجه‌ حاصل‌ از فروش ‌سهام‌ به‌ حساب‌ کارگزار فروشنده‌ واریز می‌شود (تسویه‌ وجوه‌) و گواهینامه‌ سهام‌ که‌ توسط واحد سپرده‌گذاری‌ برای‌ مانده‌ سهام‌ سپرده‌ معامله‌ نشده‌ سهامدار منتشر شده‌ است‌ از طریق‌ کارگزار خریدار به‌ مشتری‌ تحویل‌ داده ‌می‌شود.

از سوی‌ دیگر، هر مشتری‌ فروشنده‌ باید علاوه‌ بر برگ‌ ویژه‌ مربوط به‌ دستور فروش‌، برگ‌ وکالتنامه‌ فروش‌ را نیز تکمیل‌ و همراه‌ با برگ‌ سهم‌ اصلی‌[10] یا گواهینامه‌ نقل‌ و انتقال‌ موقت‌ به‌ کارگزار ارایه‌ کند. کارگزار با ورود سفارش‌ فروش‌ به‌ رایانه‌، امکان‌ انجام‌ معامله‌ را توسط رایانه‌ و کاهش‌ دارایی‌ سهام‌ فروشنده‌ به‌ میزان‌ حجم‌ معامله‌، فراهم‌ خواهد کرد. تسویه‌ وجوه‌ و پرداخت‌ وجه‌ حاصل‌ از فروش‌ سهام‌ به‌ حساب‌ کارگزار و تحویل ‌گواهینامه‌ مانده‌ سهام‌ به‌ مشتری‌ توسط کارگزار (پایاپای‌ سهام‌) مراحل‌ بعدی‌ پس‌ از انجام‌ معامله‌ می‌باشند. یکی ‌از تعهدات‌ حساب‌ تضمین‌، پوشش‌ خسارات‌ ناشی‌ از عدم‌ تکمیل‌ فرآیند دادوستد تا تسویه‌ نهایی‌ اوراق‌ بهادار است‌. به‌ بیان‌ دیگر، در صورتی‌ که‌ هر یک‌ از کارگزاران‌ به‌ هر علت‌ به‌ تعهدات‌ خود در زمینه‌ تسویه‌ معاملات‌ در مهلت‌ مقرر عمل‌ نکنند، مدیریت‌ حساب‌ مکلف‌ است‌ بدهی‌ کارگزار مزبور را از محل‌ حساب‌ تضمین‌ تسویه‌ کند.

 

ب‌ - انجام‌ تخلف‌ یا قصور در انجام‌ تعهدات‌ کارگزاران‌

از دیگر تعهدات‌ حساب‌ تضمین‌، جبران‌ خسارت‌های‌ ناشی‌ از انجام‌ تخلف‌ یا قصور در انجام‌ تعهدات‌ کارگزاران ‌است‌. برخی‌ از عمده‌ترین‌ موارد تخلفات‌ کارگزاران‌ فعال‌ در بورس‌ اوراق‌ بهادار تهران‌ را می‌توان‌ به‌ صورت‌ زیر برشمرد:

- انتقال‌ اوراق‌ بهادار متعلق‌ به‌ مشتری‌ بدون‌ اجازه‌ وی‌

در بسیاری‌ از موارد، انتقال‌ بدون‌ اجازه‌ اوراق‌ بهادار، منجر به‌ واردآمدن‌ خسارت‌ به‌ سرمایه‌گذاران‌ می‌شود. انتقال‌ بدون‌ اجازه‌ اوراق‌ بهادار گاه‌ می‌تواند از طریق‌ ایجاد مالکیت‌ جعلی‌ و فروش‌ سهام‌ دیگران‌ انجام‌ شود. در این‌ روش‌، شخص‌ متخلف‌ با اطلاع‌ از کد معاملاتی‌ یک‌ سهامدار و با در دست‌ داشتن‌ مدارک‌ جعلی‌ او، اقدام‌ به‌ خرید تعداد محدودی‌ سهم‌ به‌ نام‌ وی‌ می‌کند و با تجمیع‌ سهام‌ و ارایه‌ مدارک‌ جعلی‌، سهام‌ او را از طریق‌ کارگزاری‌ یکجا به‌ فروش‌ می‌رساند. ماهیت‌ این‌ تخلف‌، همانند فروش‌ بدون‌ اجازه‌ سرمایه‌گذار است‌ و سهامدار واقعی‌ می‌تواند با توجه‌ به‌ انتقال‌ غیر مجاز سهام‌ خود، از کارگزار شکایت‌ و ادعای‌ خسارت‌ نماید.

نوع‌ دیگر از عملیاتی‌ که‌ منجر به‌ انتقال‌ بدون‌ اجازة‌ اوراق‌ بهادار می‌شود، خرید و فروش‌ بدون‌ اخذ دستور از مشتری‌ یا ارایه‌ دستور معامله‌، به‌ ویژه‌ دستور فروش‌ از طرف‌ فرد ثالث‌ دیگری‌ غیر از سهامدار است‌. برای‌ مثال‌ کارگزار، به‌ دلیل‌ روابط نزدیک‌ فرد "الف‌" و "ب‌" و انجام‌ چند معامله‌ برای‌ آنها در گذشته‌ و آشنایی‌ با آنان‌، سهام‌ فرد "الف‌" را به‌ دستور فرد "ب" بدون‌ رویت‌ وکالتنامه‌ و به‌ تصور اینکه‌ فرد "الف‌" نیز از این‌ دستور آگاه‌ است‌ به‌ فروش‌ می‌رساند، اما در نهایت‌ معلوم‌ می‌شود که‌ فروش‌ سهام‌ بدون‌ اجازه‌ سهامدار اصلی‌ بوده ‌است‌.

 

- عدم‌ اجرای‌ دستور مشتریان‌

عدم‌ توجه‌ به‌ محدودة‌ قیمت‌ تعیین‌ شده‌ توسط مشتری‌ نمونه‌ای‌ از موارد عدم‌ اجرای‌ دستور مشتریان‌ است‌. در این‌ مورد کارگزار، سهام‌ مشتری‌ را برخلاف‌ توافق‌ قبلی‌، در قیمت‌های‌ پایین‌تری‌ می‌فروشد یا در قیمت‌های ‌بالاتری‌ می‌خرد. در مورد سفارش‌های‌ با قیمت‌ باز نیز این‌ تخلف‌ مشاهده‌ می‌شود. در این‌ حالت‌، تعلل‌ کارگزار موجب‌ می‌شود که‌ سهام‌ در قیمت‌ کف‌ برای‌ مشتری‌ خریداری‌ نشود یا هنگامی‌ که‌ قیمت‌ها در حداکثر خود قرار دارند سهام‌ فروشنده‌ به‌ فروش‌ نرسد و مشتری‌ متحمل‌ زیان‌ گردد. این‌ تخلفات‌ ناشی‌ از نقض‌ ماده‌ 26 قانون‌ تأسیس‌ بورس‌ اوراق‌ بهادار مبنی‌ بر رعایت‌ حدود و شرایط تعیین‌ شده‌ توسط مشتری‌ در انجام ‌معاملات‌ است‌.

- عدم‌ رعایت‌ اولویت‌ انجام‌ سفارش‌ها

در این‌ حالت‌، کارگزار اولویت‌ زمانی‌ تعیین‌ شده‌ در آیین‌نامه‌ معاملات‌ بورس‌ اوراق‌ بهادار تهران‌ را رعایت ‌نمی‌کند و نوبت‌ یک‌ مشتری‌ را براساس‌ روابط بین‌ خود و مشتری‌ دیگر یا منافع‌ خود، تغییر می‌دهد. به‌ همین‌ دلیل‌، مشتری‌ که‌ براساس‌ شرایط زمانی‌ باید در اولویت‌ قرار می‌گرفت‌، امکان‌ خرید و فروش‌ سهام‌ در قیمت‌های‌ دلخواه‌ خود را از دست‌ می‌دهد و در نتیجه‌ متحمل‌ زیان‌ خواهد شد.

- عدم‌ رعایت‌ مهلت‌ قانونی‌ انجام‌ معامله‌

کارگزاران‌ مکلفند در مهلت‌ مقرر، تشریفات‌ قانونی‌ مربوط به‌ انتقال‌ سهام‌ معامله‌ شده‌ را انجام‌ دهند همچنین ‌دیون‌ ناشی‌ از انجام‌ معاملات‌ را پرداخت‌ نمایند. عدم‌ رعایت‌ مهلت‌ قانونی‌ انجام‌ معامله‌ توسط کارگزاران ‌می‌تواند باعث‌ واردآمدن‌ خسارت‌ به‌ مشتریان‌ شود و از این‌ رو، نوعی‌ تخلف‌ به‌ شمار آید.

- استفاده‌ از وجوه‌ و دارایی‌های‌ مشتریان‌ به‌ نفع‌ خود و دیگران‌

براساس‌ ماده‌ 27 قانون‌ تأسیس‌ بورس‌ اوراق‌ بهادار تهران‌ "هرگاه‌ کارگزاری‌ که‌ اوراق‌ بهادار یا وجوهی‌ را که ‌برای‌ انجام‌ معامله‌ به‌ وی‌ سپرده‌ شده‌ است‌، به‌ نفع‌ خود و یا دیگران‌ مورد استفاده‌ قرار دهد، عمل‌ او خیانت‌ در امانت‌ محسوب‌ می‌گردد." خرید اعتباری‌ را می‌توان‌ به‌ عنوان‌ نمونه‌ای‌ از انجام‌ این‌ عمل‌ به‌ شمار آورد. در این‌ مورد، کارگزار سفارش‌ خرید بعضی‌ از مشتریان‌ را بدون‌ آنکه‌ از قبل‌ وجه‌ آن‌ پرداخت‌ شده‌ باشد، انجام ‌می‌دهد. چنانکه‌ پیشتر بیان‌ شد متقاضیان‌ خرید سهام‌ ابتدا باید بهای‌ آن‌ را به‌ علاوه‌ کارمزدهای‌ تعیین‌ شده ‌به‌ حساب‌ کارگزار واریز کنند و سپس‌ رسید پرداخت‌ وجه‌ و برگه‌ سفارش‌ خرید را تسلیم‌ کارگزار نمایند یا در مورد سفارشات‌ تلفنی‌، پرداخت‌ باید بی‌درنگ‌ صورت‌ گیرد. اما در بعضی‌ موارد کارگزاران‌ به‌ عمد یا با تبانی‌، بدون‌ دریافت‌ وجه‌ از مشتری‌، سفارش‌ خریدار را انجام‌ می‌دهند و از آنجا که‌ کارگزار خریدار موظف‌ است ‌مبلغ‌ سهام‌ را از طریق‌ اتاق‌ پایاپای‌ به‌ کارگزار فروشنده‌ بپردازد، بدیهی‌ است‌ که‌ این‌ مبلغ‌ یا از وجوه‌ شخصی ‌خود کارگزار یا از وجوه‌ سایر مشتریان‌ نزد کارگزار پرداخت‌ می‌شود.

آیین‌نامة‌ پیشنهادی‌ حساب‌ تضمین‌ تعهدات‌ کارگزاران‌، جبران‌ خسارت‌های‌ ناشی‌ از انجام‌ تخلفات‌ فوق‌ را، در صورت‌ عدم‌ پرداخت‌ خسارت‌ توسط کارگزار خاطی‌ در مهلت‌ مقرر، از تعهدات‌ حساب‌ تضمین‌ در نظر گرفته‌ است‌.

 

پ‌ - سایر تعهدات‌

توقف‌ از تأدیه‌ وجوه‌ و عدم‌ توانایی‌ در انجام‌ تعهدات‌ کارگزار در قبال‌ مشتریان‌ و از بین‌ رفتن‌ اوراق‌ بهادار یا وجه‌ نقد امانی‌ مشتریان‌ نزد کارگزار در اثر سرقت‌، آتش‌سوزی‌ و... از دیگر تعهداتی‌ است‌ که‌ آیین‌نامة‌ پیشنهادی ‌برای‌ حساب‌ تضمین‌ در نظر گرفته‌ است‌.

 

2- شرکای‌ حساب‌

براساس‌ آیین‌نامة‌ پیشنهادی‌ کارگزاران‌ عضو بورس‌ مکلفند با پرداخت‌ سهم‌الشرکه‌ای‌ که‌ میزان‌ آن‌ توسط مدیریت‌ حساب‌ تعیین‌ خواهد شد، در حساب‌ تضمین‌ مشارکت‌ کنند.

 

3- مدیریت‌ حساب‌

مدیریت‌ حساب‌ تضمین‌، به‌ عهدة‌ هیئت‌ امنایی‌ متشکل‌ از دبیر کل‌ بورس‌ به‌ عنوان‌ رییس‌ هیئت‌، دو نماینده ‌از بورس‌ به‌ تشخیص‌ دبیرکل‌ و دو نماینده‌ منتخب‌ از کارگزاران‌ بورس‌ خواهد بود. براساس‌ آیین‌نامة‌ پیشنهادی‌، وظایف‌ و اختیارات‌ هیئت‌ امنای‌ حساب‌ تضمین‌ عبارتند از:

 

·        تعیین‌ میزان‌ و نحوة‌ پرداخت‌ سهم‌الشرکة‌ اولیه‌ شرکا (کارگزاران‌ عضو)؛

·        تعیین‌ نسبتی‌ از ارزش‌ معاملات‌ روزانه‌ به‌ عنوان‌ سهم‌الشرکة‌ متغیر و تعلیق‌ دریافت‌ آن‌ در صورت‌ تشخیص‌؛

·        تسویة‌ بدهی شرکا از محل‌ حساب‌ تضمین‌ در صورت‌ انجام‌ تخلف‌ یا قصور در انجام‌ تعهدات‌ آنها در قبال ‌مشتریان‌؛

·        اعمال‌ نظر در مورد نحوة‌ پرداخت‌ (بازپرداخت‌) خسارت‌ از محل‌ (به‌) حساب‌ تضمین‌؛

·        اعمال‌ نظر در مورد از سرگیری‌ فعالیت‌ پس‌ از منع‌ آن‌ به‌ دلیل‌ عدم‌ ایفای‌ تعهدات‌ مربوط به‌ بازپرداخت ‌خسارت‌ به‌ حساب‌ تضمین‌؛

·        اعمال‌ نظر در مورد سرمایه‌گذاری‌ بخشی‌ از منابع‌ صندوق‌.

 

4- سهم‌الشرکة‌ شرکا (کارگزاران‌ عضو)

شرکای‌ (کارگزاران عضو) حساب‌ تضمین‌ مکلفند به‌ هنگام‌ افتتاح‌ یا مشارکت‌ در حساب‌ تضمین‌، مبلغی‌ به‌ عنوان‌ سهم‌الشرکة‌ اولیه‌ به‌ حساب‌ مزبور واریز نمایند. همچنین‌ نسبتی‌ از ارزش‌ معاملات‌ روزانه‌ کارگزاران‌ عضو به‌ عنوان‌ سهم‌الشرکة‌ متغیر به‌ این‌ حساب‌ واریز خواهد شد. چنانچه‌ پیش‌ از این‌ بیان‌ شد، تعیین‌ میزان‌ و نحوة‌ پرداخت‌ سهم‌الشرکة‌ اولیه‌ و نسبت‌ سهم‌الشرکة‌ متغیر از وظایف‌ هیئت‌ امنای‌ حساب‌ تضمین‌ است‌. آیین‌نامة‌ پیشنهادی‌ به‌ هیئت‌ امنای‌ حساب‌ تضمین‌ این‌ اختیار را خواهد داد که‌ به‌ تشخیص‌ خود، نسبت‌ سهم‌الشرکة ‌متغیر کارگزارانی‌ را که‌ فعالیت‌ آنها با ریسک‌ بیشتری‌ همراه‌ است‌، افزایش‌ دهد.

علاوه‌ بر سهم‌الشرکة‌ کارگزاران‌ عضو، منافع‌ حاصل‌ از سرمایه‌گذاری‌ وجوه‌ حساب‌ تضمین‌ و جریمة‌ دیرکرد بازپرداخت‌ دیون‌ شرکای‌ حساب‌ مزبور، از دیگر وجوهی‌ است‌ که‌ به‌ نسبت‌ سهم‌ هر یک‌ از اعضا به‌ ماندة‌ این‌ حساب‌ اضافه‌ می‌شود.

 

 

 

5- نحوة‌ پرداخت‌ خسارت‌ از محل‌ حساب‌ تضمین‌

براساس‌ آیین‌نامة‌ پیشنهادی‌ حساب‌ تضمین‌ تعهدات‌ کارگزاران‌، در صورتی‌ که‌ به‌ هر علت‌، عدم‌ ایفای ‌تعهدات‌ کارگزاران‌ در زمینه‌ تسویه‌ معاملات‌ در مهلت‌ مقرر[11]، مانع‌ از تکمیل‌ فرآیند دادوستد تا تسویه‌ نهایی ‌اوراق‌ بهادار شود، هیئت‌ امنای‌ حساب‌ تضمین‌ موظف‌ است‌ حداکثر یک‌ روز کاری‌ بعد از دریافت‌ اعلام‌ بورس‌، بدهی‌ کارگزار مزبور را از محل‌ حساب‌ تضمین‌ تسویه‌ کند.

از سوی‌ دیگر، در این‌ آیین‌نامه‌ پیش‌بینی‌ شده‌ است‌ چنانچه‌ براساس‌ رای‌ هیئت‌ داوری‌[12]، هر یک‌ ازکارگزاران‌ عضو حساب‌ تضمین‌ به‌ دلیل‌ انجام‌ تخلف‌ یا قصور در انجام‌ تعهدات‌ خود ملزم‌ به‌ جبران‌ خسارت ‌مشتریان‌ شوند و در صورت‌ عدم‌ توانایی‌ پرداخت‌ خسارت‌ مزبور توسط کارگزار عضو، باید حداکثر تا 5 روز پس‌ ازابلاغ‌ رای‌، درخواستی‌ مبنی‌ بر پرداخت‌ خسارت‌ از محل‌ حساب‌ تضمین‌ به‌ هیئت‌ امنای‌ حساب‌ ارایه‌ کنند. هیئت‌ امنای‌ حساب‌ تضمین‌ نیز باید خسارت‌ تعیین‌ شده‌ را پیش‌ از اجرای‌ حکم‌ از طریق‌ اداره‌ها و دوایر اجرای‌ ثبت‌ ـ موضوع‌ مادة‌ 10 آیین‌نامه‌ هیئت‌ داوری‌ بورس‌ ـ از محل‌ حساب‌ تضمین‌ پرداخت‌ نماید.[13]

براساس‌ آیین‌نامة‌ پیشنهادی‌، حداکثر میزان‌ خسارتی‌ که‌ هیئت‌ امنا بابت‌ هر عضو می‌پردازد از 10 درصد مانده‌ حساب‌ تضمین‌ بیشتر نخواهد بود. این‌ مبلغ‌، ابتدا از محل‌ سهم‌الشرکه‌ کارگزار خاطی‌ و در صورت‌ عدم‌ کفایت‌ از محل‌ سهم‌الشرکه‌ سایر اعضا پرداخت‌ خواهد شد. چنانچه‌ ماندة‌ حساب‌ برای‌ پوشش‌ همه‌ تعهدات‌ کافی ‌نباشد، وجوه‌ به‌ نسبت‌ بین‌ شکایت‌ها تقسیم‌ می‌شود. در نمودارهای‌ 3-1 و 3-2، مراحل‌ پرداخت‌ خسارت‌ از محل ‌حساب‌ تضمین‌ خلاصه‌ شده‌ است‌.

 

6- نحوة‌ بازپرداخت‌ خسارت‌ به‌ حساب‌ تضمین‌

پس‌ از هر مورد برداشت‌ از محل‌ حساب‌ تضمین‌ به‌ منظور پوشش‌ تعهدات‌ کارگزار عضو حساب‌، کارگزار مزبور مکلف‌ است‌ در صورت‌ درخواست‌ هیئت‌ امنا، مبلغ‌ کسر شده‌ از حساب‌ را جبران‌ کند. براساس‌ آیین‌نامة‌ پیشنهادی‌ حساب‌ تضمین‌ تعهدات‌ کارگزاران‌، تعیین‌ میزان‌ و نحوة‌ بازپرداخت‌ بدهی‌ کارگزار به‌ حساب‌ و در صورت‌ عدم‌ تسویة‌ بهنگام‌ توسط کارگزار، تعیین‌ جریمة‌ دیرکرد با توجه‌ به‌ مبلغ‌ و دفعات‌ پرداخت‌ حساب‌ از وظایف‌ هیئت‌ امنای‌ حساب‌ تضمین‌ است‌. ضمانت‌ اجرایی‌ انجام‌ تکلیف‌ کارگزاران‌ مبنی‌ بر بازپرداخت‌ بدهی‌ خود به‌ حساب‌ تضمین‌، جلوگیری‌ از فعالیت‌ آنها توسط بورس‌، در صورت‌ امتناع‌ از واریز بدهی‌ به‌ حساب‌ تضمین‌خواهد بود.

 

7- سرمایه‌گذاری‌ وجوه‌ حساب‌

هیئت‌ امنای‌ حساب‌ تضمین‌ می‌تواند حداکثر تا 40 درصد از وجوه‌ حساب‌ را در سرمایه‌گذاری‌های‌ کم‌خطر و با قابلیت‌ نقدشوندگی‌ زیاد به‌ کار گیرد. منافع‌ حاصل‌ از سرمایه‌گذاری‌ وجوه‌ حساب‌ به‌ نسبت‌ سهم‌ هر یک‌ از شرکا به ‌ماندة‌ حساب‌ آنها افزوده‌ خواهد شد.

 

8- پیش‌بینی‌ انسداد حساب‌ و کناره‌گیری‌ شرکا از حساب‌ به‌ دلیل‌ لغو مجوزفعالیت‌ در بورس‌

براساس‌ آیین‌نامة‌ حساب‌ تضمین‌ تعهدات‌ کارگزاران‌، در صورت‌ انسداد حساب‌ تضمین‌ با موافقت‌ شورای‌ بورس‌ یا لغو پروانه‌ کارگزاری‌ هر یک‌ از شرکا، ماندة‌ دارایی‌های‌ وی‌ باید پس‌ از تکمیل‌ و تسویه‌ تعهداتش‌ نسبت‌ به حساب‌، بازگردانده‌ شود.

4- مقررات‌ پیشنهادی‌ حساب‌ تضمین‌ تعهدات‌ کارگزاران‌

 

4-1  مواد اصلاحی‌ اساسنامة‌ سازمان‌ بورس‌ اوراق‌ بهادار

 

متن‌ زیر به‌ عنوان‌ بند 11 به‌ مادة‌ 4 اساسنامة‌ سازمان‌ کارگزاران‌ بورس‌ اوراق‌ بهادار تهران‌ (موضوع‌ سازمان‌) اضافه‌ می‌شود:

"افتتاح‌ حساب‌ ویژه‌ای‌ به‌ نام‌ حساب‌ تضمین‌ تعهدات‌ کارگزاران‌ با هدف‌ تضمین‌ تعهدات‌ و پوشش‌ لازم‌ در صورت‌ توقف‌ از پرداخت‌ و قصور و عدم‌ انجام‌ تعهدات‌ آنها در قبال‌ مشتریان‌."

تبصرة‌ 1 نحوة افتتاح‌، واریز، برداشت‌، تسویه‌ و استرداد سهم‌الشرکه‌ هر یک‌ از شرکا (کارگزاران‌) از حساب‌ مذکور، به‌ موجب‌ آیین‌نامه‌ای‌ خواهد بود که‌ به‌ تصویب‌ شورای‌ بورس‌ می‌رسد.

تبصرة 2  بورس‌ می‌تواند در صورت‌ لزوم‌، نسبت‌ به‌ تشکیل‌ صندوقی‌ با شخصیت‌ حقوقی‌ مستقل، به ‌منظور انجام‌ وظایف‌ فوق‌ اقدام‌ نماید.

4-2  آیین‌نامة پیشنهادی حساب تضمین تعهدات کارگزاران

مادة 1  سازمان بورس اوراق بهادار (که از این پس بورس نامیده می‌شود) مکلف است ظرف مدت یک ماه پس از تصویب این آیین‌نامه، نسبت به افتتاح حساب ویژ‌ه‌ای به نام حساب تضمین تعهدات کارگزاران عضو (که از این پس حساب تضمین نامیده می‌شود)، به منظور تأمین و پوشش خسارات ناشی از موارد زیر اقدام نماید:

1- عدم تکمیل فرآیند دادوستد تا تسویه نهایی اوراق بهادار؛

2- توقف از تأدیه وجوه و عدم توانایی در انجام تعهدات کارگزاران عضو در قبال مشتریان؛

3- از بین رفتن اوراق بهادار یا وجه نقد امانی مشتریان نزد کارگزاران در اثر سرقت، آتش‌سوزی یا موارد دیگر

4- انجام عملیات زیر چنانچه منجر به ورود خسارت به مشتریان گردد:

الف – استفاده از وجوه و دارایی‌های مشتریان به نفع خود و دیگران؛

ب – انتقال اوراق بهادار متعلق به مشتریان بدون اجازة وی؛

پ – عدم رعایت مهلت قانونی انجام معامله؛

ت – عدم رعایت اولویت انجام سفارش‌ها؛

ث – عدم اجرای دستور مشتریان؛

ج – سایر موارد – که طبق رأی هیئت داوری، کارگزار موظف به جبران خسارت سرمایه‌گذار است – با تشخیص هیئت امنای موضوع مادة 3 این آیین‌نامه.

مادة 2  کارگزاران عضو بورس مکلفند در حساب تضمین مشارکت کنند.

مادة 3  مدیریت حساب تضمین در موضوعاتی از قبیل ثبت سهم‌الشرکه اعضا، واریز وجه به حساب و برداشت از آن، تسویه حساب یا استرداد سهم‌الشرکه اعضا بعد از ایفای تعهد، به عهدة هیئت امنایی متشکل از دبیر کل بورس به عنوان رییس هیئت، 2 نماینده از بورس به تشخیص دبیر کل، و دو نمایندة منتخب از کارگزاران عضو خواهد بود.

مادة 4  کارگزاران عضو (شرکا) مکلف به واریز وجوه زیر به عنوان سهم‌الشرکه به حساب تضمین می‌باشند:

الف – سهم‌الشرکة اولیه، که هر یک از شرکا باید به هنگام افتتاح یا مشارکت در حساب پرداخت نمایند. میزان و نحوة پرداخت سهم‌الشرکة اولیه توسط هیئت امنا تعیین می‌شود.

ب – سهم‌الشرکة متغیر که نسبتی از ارزش معاملات روزانة کارگزاران است و توسط هیئت امنا تعیین می‌شود. هیئت می‌تواند در هر زمان که تشخیص دهد، دریافت این مبلغ را به حالت تعلیق درآورد.

تبصره هیئت می‌تواند به تشخیص خود، برای کارگزارانی که فعالیت آنها با ریسک بیشتری همراه است، نسبت سهم‌الشرکة متغیر را افزایش دهد.

مادة 5  سهم‌الشرکه‌های پرداختی و هرگونه واریز وجه به حساب تضمین و برداشت از آن (گردش عملیات سهم هر کارگزار در حساب) به صورت جداگانه ثبت می‌شود.

تبصره شورای بورس عنداللزوم می‌تواند با اخذ اطلاعات لازم، صورت ریز حساب تضمین را مورد رسیدگی قرار داده و نسبت به صحت گردش عملیات و انطباق آن با موازین این آیین‌نامه، اظهارنظر کند.

مادة 6  در صورتی که هر یک از شرکا در زمینة تسویه معاملات در مهلت مقرر، به هر علت قادر به ایفای تعهدات خود نباشد یا در انجام آن قصور کند، بورس باید مراتب را به هیئت امنا اطلاع دهد و هیئت امنا موظف است حداکثر یک روز کاری بعد از دریافت اعلام بورس، بدهی کارگزار را تسویه کند.

مادة 7  چنانچه هر یک از شرکا براساس رأی نهایی هیئت داوری مکلف به پرداخت خسارت شود، باید حداکثر 5 روز پس از ابلاغ رأی، درخواست خود مبنی بر پرداخت خسارت از محل حساب تضمین را به صورت کتبی به هیئت امنا ارائه کند. هیئت امنا باید پیش از پایان مهلت مقرر برای اجرای حکم (موضوع مادة 8 آیین نامة هیئت داوری بورس) نسبت به پرداخت خسارت وارده، براساس این آیین‌نامه (تا سقف تعیین شده) اقدام نماید.

تبصرة 1  در صورتی که شرکا درخواست خود مبنی بر پرداخت خسارت از محل حساب تضمین را در مهلت مقرر در این ماده ارائه نکنند هیئت امنا هیچ‌گونه تعهدی در قبال پرداخت خسارت مزبور ندارد.

تبصرة 2  هیئت داوری مکلف است رأی صادره را همزمان با طرفین دعوی، به هیئت امنای حساب تضمین نیز ابلاغ کند.

مادة 8  خسارات تعیین شده، ابتدا از محل سهم‌الشرکة عضو پرداخت می‌شود و در صورت عدم کفایت، مبلغ باقی‌مانده، از محل سهم‌الشرکة سایر اعضا بر حسب نظر هیئت امنا پرداخت می‌گردد.

تبصره حداکثر میزان خسارتی که هیئت امنا بابت هر عضو می‌پردازد نباید از 10 درصد ماندة حساب تضمین بیشتر باشد.

مادة 9  در صورتی که ماندة حساب تضمین برای پوشش تسویة معاملات و یا آرای هیئت داوری کافی نباشد، وجوه به نسبت، بین شکایت‌های مزبور تقسیم خواهد شد.

مادة 10  کارگزار مکلف است در صورت درخواست هیئت امنا، نسبت به تسویة وجوهی که از محل حساب تضمین برای پوشش تعهدات او پرداخت شده است اقدام کند.

تبصره میزان، نحوة بازپرداخت بدهی کارگزار به حساب تضمین و – در صورت عدم تسویة بهنگام توسط کارگزار – جریمة دیرکرد با توجه به مبلغ و دفعات پرداخت خسارت توسط هیئت امنا تعیین خواهد شد.

مادة 11  در صورت امتناع کارگزار از واریز بدهی خود به حساب تضمین، بورس مکلف است او را از انجام معاملات منع کند. ادامة فعالیت کارگزار در بورس، منوط به کسب موافقت هیئت امنا خواهد بود.

مادة 12  هیئت امنا می‌تواند حداکثر تا 40 درصد وجوه حساب تضمین را در سرمایه‌گذاری‌های کم‌خطر و با قابلیت نقدشوندگی زیاد به کار گیرد. منافع حاصل از این سرمایه‌گذاری‌ها – به نسبت سهم هر یک از اعضا – به ماندة حساب تضمین اضافه می‌شود.

مادة 13  در صورت انسداد حساب تضمین، ماندة این حساب پس از تسویة تعهدات، به هر یک از شرکا مسترد می‌شود.

تبصرة 1  انسداد حساب تضمین منوط به موافقت شورای بورس است.

تبصرة 2  در صورت لغو پروانة کارگزاری هر یک از شرکا، خروج او از حساب تضمین پس از تسویة کلیة تعهدات امکان‌پذیر است.

مادة 14  دستورالعمل اجرایی این آیین‌نامه، مشتمل بر چگونگی انعقاد قرارداد مشارکت با کارگزاران در خصوص واریز سهم‌الشرکه، دریافت خسارت تأخیر تادیه در صورت عدم پرداخت وجوه متعلقه به هر کارگزار و معرفی صاحبان امضای مجاز به بانک، توسط بورس تهیه و تدوین می‌گردد.

5- فهرست‌ منابع‌

 

1.     Amman Stock Exchange| "Directives for Amman Stock Exchange Financial Brokers Guarantee Fund"| January 2001.

2.     Capital Market Supervisory Agency of Indonesia Rule book| "Rule Number III.B.6: Exchange Transaction Settlement Guarantee"| June 2000.

3.     Capital Market Supervisory Agency of Indonesia Rule book| "Rule Number III.B.7: Guarantee Fund"| June 2000.

4.     "CMA Approves Settlement Guarantee Fund"| WWW.cma.gov.eg/.

5.     Hong Kong Stock Exchange| "Guarantee Fund Regulation: Chapter 25"| WWW.hkex.com.hk/rulereg.

6.     Hong Kong Stock Exchange| "Guarantee Fund Regulation: Section 18"| WWW.hkex.com.hk/rulereg.

7.     Kuala Lumpur Stock Exchange| "Investor Protection: KLSE Compensation Fund"| WWW.klse.com| April 1999.

8.     National Stock Exchange of Lithuania| "Rules of Formation and use of the Guarantee Fund of the National Stock Exchange of Lithuania"| May 2000.

9.     Prague Stock Exchange| "Rules of the Stock Exchange Guarantee Fund".

10. Securities Exchanges Guarantee Corporation (SEGC)| "National Guarantee Fund"| Information Booklet March 2002.

11. Riga Stock Exchange| "Rules and Regulation on the Guarantee Fund"| WWW.rfb.iv/Publications.

 

تجمیع شناسنامه کامپیوتر جمع آوری خودکار فروش کاشی مساجد ایجاد شناسنامه تجهیزات کاشی مسجدی هلپ دسک سازمانی هلپ دسک IT Help Desk کاشی سنتی ایرانی مدیریت تجهیزات IT مدیریت تجهیزات آی تی کارتابل درخواست ها کارتابل درخواست های IT جمع آوری خودکار نرم افزارها جمع آوری سیستم های شرکت جمع آوری سیستم های سازمان تجمیع اطلاعات تجمیع اطلاعات IT تجمیع کامپیوترها مدیریت IT سیستم جمع آوری شناسنامه کامپیوتر سیستم مدیریت کلان IT سیستم مدیریت فنآوری اطلاعات ابزار مدیران IT ابزار مدیران فنآوری اطلاعات سامانه تجمیع خودکار شناسنامه جمع آوری سیستم کامپیوتر