ششمین همایش مراکز تحقیق و توسعه صنایع و معادن (5-4 تیر 1386)

انتقال بین المللی تکنولوژی و نقش آن در جهانی شدن تحقیق و توسعه

صالح آچاک ، رحمان مهدیانی

کارشناس ارشد مدیریت تکنولوژی -  عضو باشگاه پژوهشگران جوان

چکیده

ظهور تکنولوژی های مبتنی بر شبکه طلیعه دار قرن بیست و یکم است. اینترنت و ارتباطات ماهواره ای ، دستیابی به تحقیقات و یافته های علمی را در چند دقیقه فراهم می نماید. تکنولوژی دسترسی سریع به محصولات، خدمات و بازار های سراسر جهان را تسهیل نموده است. موانع آگاهی از پژوهش های روز دنیا برای کشور هایی که سال ها مجبور به سرمایه گذاری های هنگفت در تحقیق و توسعه بودند، از بین رفته است. پارادایم کنونی، در حرکت به سوی جهانی شدن جنبه های مختلف موجود در تحقیق، توسعه و تکنولوژی، زمینه مشارکت کشورهای در حال توسعه را در یک بستر مناسب و همراستا با اقتصاد دانش مدار جهانی فراهم خواهد نمود. در واقع فرآیند   جهانی شدن و نوآوری های تکنولوژیک همدیگر را تقویت و تکامل می بخشند.

امروزه این مطلب آشکار است که تکنولوژی، تحقیق و توسعه در یک مسیر غیرقابل برگشت جهانی شدن قرار گرفته است. بدیهی است کسب و توسعه تکنولوژی های نوین مستلزم به کارگیری روش های جدید در تحقیق و توسعه و تغییر ساز و کارها و مدل های سنتی انتقال تکنولوژی است. مقاله حاضر برخی از شاخص های عمده در تعامل متقابل تکنولوژی و جهانی شدن را مورد بررسی قرار داده و با رویکردی متفاوت به فرآیند انتقال تکنولوژی در عرصه بین الملل، به تشریح نقش آن در جهانی شدن تحقیق و توسعه می پردازد.

 

واژه های کلیدی: تحقیق و توسعه- جهانی شدن –شبکه های نوآوری-  انتقال تکنولوژی - بازنوآوری  

مقدمه

دنیای امروز دنیای تحولات سریع و شگفت انگیز است. انقلاب عظیم انفورماتیک و اطلاعات که از دهه های آخر قرن بیستم شروع شد، در کنار پیشرفت های فنآوری، فعالیت های اقتصاد جهانی در عصر جدید را وارد عرصه ای منحصر به فرد نموده است. ظهور و گسترش شرکت های بزرگ چند ملیتی و تشدید رقابت در سطح بین الملل، علاوه بر فراهم کردن زمینه های تحقق رؤیای دهکده جهانی، باعث شده تا روند جهانی شدن با سرعت بیشتری حوزه های مختلف سیاسی ، اقتصادی و فرهنگی کشورهای جهان سوم را در نوردیده و نقش مهمی در پیشرفت و توسعه آنها ایفا نماید. در راستای این تحولات جهانی، کشور های در حال توسعه نیز ناگزیر از انطباق با این تغییرات هستند. به نظر می رسد شاخص ترین عامل در توسعه اقتصادی، تغییرات و نوآوری های تکنولوژیک باشد. به کارگیری این تکنولوژی ها و انتشار آن در کشورهای فوق گامی مهم در پیشرفت همه جانبه آنها محسوب می گردد .

در یک تعریف جامع، تکنولوژی را تمامی دانش ها، محصولات، ابزار، روش ها و سیستم هایی که به خدمت گرفته می شود تا محصولی تولید یا خدمتی ارائه شود می دانند. به این معنی که تکنولوژی فرآیند انتقال و تبدیل منابع به محصول از طریق دانش، تجربه و اطلاعات و ابزار است [1]. استفاده صحیح و موثر از تکنولوژی به منظور دست پیدا نمودن به توسعه پایدار نیازمند مدیریت تکنولوژی است. مدیریت تکنولوژی یکی از زمینه های علم مدیریت می باشد که در دهه 1980 در کشورهای صنعتی مورد تحقیق و تدریس قرارگرفته است. مدیریت تکنولوژی به شناسایی مؤثر، انتخاب، اکتساب، توسعه، بهره گیری و حفظ تکنولوژی هایی ( محصول، فرآیند و زیربنا ) اشاره دارد که برای نگهداری یک موقعیت در بازار و رشد عملکرد کسب و کار مطابق اهداف شرکت مورد نیاز است [2]. مدیریت تکنولوژی، مدیریت بهینه منابع داخلی و خارجی برای انعطاف پذیری در تطابق و یا به کارگیری آخرین تکنولوژی ها، تولید نوآوری ها و رقابت در بازار برای توسعه پایدار یا بهبود و ارتقاء مستمر در محصول و فرآیند و آمادگی و آگاهی دائم از آخرین تغییرات آن است .

با توجه به پیشرفت های عظیمی که در فناوری های اطلاعاتی و ارتباطی جهان رخ داده است آگاهی از این تغییرات و همراستا شدن با آن چندان دور از ذهن به نظر نمی آید. تکنولوژی دسترسی سریع به محصولات، خدمات و بازارهای جهانی را تسهیل نموده و این می تواند به عنوان بخشی از مفهوم جهانی شدن موردتوجه قرار گیرد. "جهانی شدن" به مفهوم گسترش جغرافیایی، متقابل و به هم پیوسته محصولات، بازارها، شرکت ها وبخش های بزرگتری که ازآن مشتق شده اند می باشد، به طوریکه در اکثر کشورها و مناطق مهم در دسترس باشند [3]. جهانی شدن می تواند ارتباط متقابلی با نوآوری های فراگیر و سریع تکنولوژی داشته باشد به این معنی که تغییرات و پیشرفت های تکنولوژیک به خلق بازارها و بنگاه های جهانی کمک نموده و موسسات سیاسی- اقتصادی بیشتری نیز به منظور اصلاح و تعدیل     نوآوری های تکنولوژیک جدید به وجود آمده اند.

این فرآیند تکامل متقابل منجر به تشکیل شبکه های نوآوری شده است. "شبکه های نوآوری" ترکیبی از روابط بین شرکت ها، دانشگاه ها، آژانس های دولتی و سایر سازمانها به منظور ایجاد و به اشتراک گذاشتن دانش مرتبط به نوآوری های تکنولوژیک هستند[4]. این شبکه ها با فرآیند جهانی شدن در ارتباط نزدیک بوده و هر دو بوسیله پیشرفت های سریع تکنولوژی تقویت می شوند. اما چه ارتباطی بین  نوآوری های تکنولوژیک و جهانی شدن وجود دارد و شاخص های عمده تکامل متقابل آنها کدام است؟

برای پاسخ به این سوالات باید بر شرکت های چند ملیتی[1] ، نه به عنوان یک بازیگر تنها بلکه باید به عنوان عامل اصلی در جهانی شدن تمرکز نمود. مسلماً نقش این شرکت ها باعث تغییر شکل شبکه های سازمانی بوجود آمده می شود. با وجود این، برتری تاریخی شرکت های چند ملیتی باعث بروز مشکلاتی برای شاخص های جهانی شدن گردیده است. سه گروه عمده از این شاخص ها در سال های اخیر مورد تحقیق و بررسی قرار گرفته اند که شامل بهره برداری از تکنولوژی خصوصاً در تجارت بین الملل، تولید تکنولوژی با استفاده از جهانی کردن تحقیق و توسعه و افزایش همکاری های تکنولوژیک مثل ائتلاف های استراتژیک بین المللی می باشند که در ادامه به تفصیل تشریح می گردند.

 

توسعه تکنولوژی های نوین

منابع طبیعی عمده که پایه گذارتوسعه اقتصادی بوده اند، به صورت وسیعی درقرن آینده جای خود رابه دانش فنی خواهندداد [5]. با این حال تمرکز نا همگون این منابع به سمت کشور های تازه صنعتی شده کنونی می باشد، به این معنی که پیشرفت در یک دامنه قابل قبول از اقتصاد آینده ، نیازمند دسترسی جهانی به دانش فنی است. واقعیت کنونی به وجود آمده نشانگر ضرورت تغییر سریع این پارادایم از    نوآوری های تکنولوژیک متمرکز و بومی به سمت کاربرد های جهانی راه حل های تکنولوژیک می باشد. همچنین رویکردی که زمینه صنعتی شدن و صنعتی کردن کشور ها را فراهم می کند، باید پتانسیل لازم برای بهره مندی از استانداردهای برابر زندگی و مصرف را نیز داشته باشد.

انتقال تکنولوژی برخاسته از اقتصاد های بومی، نیازمند ارزیابی مجدد بر مبنای معیارهای جهانی است تا بتوان تکنولوژی هایی را که به عنوان فرصت های خاص برای توسعه، در بازارهای غیر بومی عرضه می شوند به صورتی موثر و کارآمد به کار گرفت. از نظر تاریخی چند مانع برای انتقال موثر تکنولوژی به کشور های در حال توسعه وجود دارد:

اول- ظرفیت تکنیکی کشور دریافت کننده برای جذب و به کارگیری تکنولوژی . گزارش های اخیر درمورد وضعیت تحصیلات علمی و شاخص های رقابتی تکنولوژی مدار، نشان می دهد که کشور هایی که دارای بیشترین رشد در ظرفیت های تکنولوژیک هستند، در ردیف اقتصادهای نوظهور مبتنی بر تکنولوژی طبقه بندی می شوند.

دوم- اهمیتی که تجارت بین المللی دانش فنی به منظور انتقال منابع با ارزش اقتصاد های مولد دارد. نتایج تحقیقات در این زمینه  نشان می دهد که منافع حاصل از نوآوری های تکنولوژیک عاید هر دو اقتصاد (مولد- گیرنده تکنولوژی) خواهد شد.

 

رویکرد جدید به انتقال بین المللی تکنولوژی

انتقال تکنولوژی، فرآیندی ضروری برای استفاده و کاربرد گسترده تکنولوژی است. "انتقال تکنولوژی" را می توان به عنوان فرآیند آماده کردن تکنولوژی طراحی شده برای یک هدف سازمانی ، جهت استفاده در سازمان های دیگر و برای اهداف بالقوه مفید دیگر تعریف نمود. در انتقال بین المللی تکنولوژی، انتقال فراتر از مرزهای ملی صورت می گیرد. نمونه بارز آن انتقال تکنولوژی از کشور های صنعتی به کشورهای در حال توسعه است. فرآیند فوق از کانال ها و روش های مختلفی صورت می گیرد. بیشتر کشور ها در تلاش هستند تا پایه تکنولوژیک خود را توسعه دهند و دانش خود را به کالاها و خدمات دارای ارزش افزوده تبدیل نمایند. بدیهی است یک انتقال تکنولوژی موفق، می تواند رشد و توسعه اقتصادی را در پی داشته و یا شتاب بخشد. مدل های سنتی انتقال تکنولوژی، برای مولدین آن از قبیل دانشگاه ها و مراکز تحقیقاتی، عموماً بر مبنای اقتصاد های بومی شکل می گیرند [6].

اگر چه انتقال بین المللی نوآوری های تکنولوژیک به اقتصادهای در حال توسعه ناچیز است، تجربه کشور های تازه صنعتی شده، انتقال تکنولوژی را یک  "باز نوآوری"[2] می داند. باز نو آوری ، نوآوری در جهت عکس است که در آن در یک روند پایین به بالا، انتقال تکنولوژی از مهندسی معکوس محصولات وارداتی از کشورهای صنعتی صورت می گیرد. این کار عملی بوده و منوط به داشتن دانش لازم از سوی کشور میزبان و حفظ حقوق مالکیت فکری مولد آن است. بنابر این برخلاف روال معمول" از تحقیقات و توسعه به تولید وتوزیع (مصرف)"، تکنولوژی در اقتصادهای در حال توسعه می تواند در جهت عکس و از محصول تولید شده به تحقیق و توسعه منتهی می گردد [7] .

تحت این شرایط ، عمومی ترین روند انتقال تکنولوژی بین کشور های صنعتی و اقتصاد های در حال توسعه یک نوع انتقال افقی از تکنولوژی خواهد بود. در حالی که تقریباً هر نوع دانشی می تواند برای اقتصادهای در حال توسعه مفید باشد، منافع کشور دریافت کننده در راستای ارتقاء سطح پیچیدگی و کاربرد دانش ، افزایش خواهد یافت.

رویکرد جدید، نیازمند تغییر مدل های تجاری و اقتصادی انتقال تکنولوژی به مدل هایی که حول تکنولوژی موجود و شبکه دانش جهانی متمرکزند، می باشد. نوآوری موفق به صورتی مداوم وابسته به منابع خارجی دانش فنی است که آن هم خود نیازمند یک شبکه اطلاعاتی منسجم است. اقتصادهای در حال توسعه و تکنولوژی مدار[3] در بازار جهانی در کنار مفاهیمی از توسعه تکنولوژی پایدار ، در هم آمیخته خواهند شد. در             رویکرد جدید ، انتقال دانش از تمام سطوح اقتصادی کشور های صنعتی به تمام سطوح نهادهای اقتصادی کشور های در حال توسعه پیشنهاد می شود. چارچوب به کار رفته در این سیستم ، عوامل خاص و موثر بر دسترسی به انواع نوآوری های تکنولوژیک مراکز تحقیقاتی جهانی را شناسایی می کند. در چنین سیستمی ، مبادله نوآوری های تکنولوژیک باید در تمام مراحل تحقیق و توسعه تا تولید و مصرف وجود داشته باشد [8] .

بنابراین به منظور تکنولوژی مدار شدن، کشورهای در حال توسعه نیازمند انتقال بین المللی و مؤثر تکنولوژی های مناسب هستند. برای موفقیت در این فرآیند، باید تکنولوژی مداری اقتصادهای در حال توسعه را از منظر جهانی شدن ارزیابی نمود. در سال های اخیر تحقیقات زیادی در جهت شناسائی و تعیین شاخص های تکنولوژی مداری انجام گرفته که یک نمونه بارز از آن به شرح زیر است:    

 

شاخص های جهانی شدن تکنولوژی مداری

 جهانی شدن مفهوم ساده ای برای پژوهش نیست. نه تنها تعیین راه هائی برای جهانی شدن فرآیند های اقتصادی ، سیاسی و اجتماعی آسان نیست ، خود جهانی شدن هم تنها از تولید، مصرف و انتقال تکنولوژی تاثیر نمی پذیرد. رایکرافت[4]، با تاکید بر شبکه های نوآوری سه گروه وسیع از این شاخص ها را شناسائی نموده است [9]. هر گروه از این شاخص ها دارای زیر مجموعه هائی هستند که در قالب زیر شاخص های ورودی، فرآیندی و خروجی نوآوری طبقه بندی شده اند .

1) بهره برداری از تکنولوژی[5]- اکثر سازمان ها ( به ویژه شرکت های چند ملیتی ) در تلاش برای کسب سود از نوآوری در محصولات و فرآیندهای تکنولوژیک هستند، که به نظر می رسد اینها بیشترین فعالیت های تکنولوژیک در جهان باشند. همانگونه که از پتنت ها و تجارت خارجی رو به گسترش در کشورهای مختلف بر می آید، بازارها با یک شتاب سریع در حال جهانی شدن هستند. به طور کلی این فرآیند، همانند درهم آمیختگی بازارهای بین المللی، بسیار برجسته تر از روندی است که تحلیل گران جهانی شدن آن را در بهره برداری های تکنولوژیک تعریف نموده اند. متاسفانه چشم انداز مناسبی به نقش تکنولوژی وجود ندارد. اغلب تغییرات تکنولوژیک به یک کارکرد تسهیلاتی محدود نسبت داده می شود. ( به عنوان مثال فرآیندی که طی آن نوآوری تکنولوژی های اطلاعاتی و ارتباطی، هزینه های جابجائی دانش و کالاها را پایین آورده است. )

 زیر شاخص های مرتبط به این گروه عبارتند از:

-       تجارت بین الملل

-       تجارت بین شرکتی

-       تجارت تکنولوژی

-       تجارت به صورت عمده فروشی

-       پتنت های گسترش یافته در کشورهای خارجی

2) تولید تکنولوژی[6]- شرکت های چند ملیتی اغلب متعهد به انجام نوآوری درکشورهائی هستند که در آن فعالیت می کنند. خلق تکنولوژی بیرون از کشور مبدأ ، برای شرکت های مذکور در یک روند متعادل در حال گسترش است. همانگونه که در سرمایه گذاری های مستقیم خارجی دیده شده است، جابجا کردن تسهیلات تحقیق و توسعه و پتنت های ایجاد شده برای کشور میزبان توسط حامیان خارجی     شرکت های چند ملیتی صورت می گیرد. در حالیکه گروهی از تولیدات تکنولوژیک اهمیت زیادی برای تمام جنبه های یک نوآوری دارند، در این مرحله بهره برداری کمتری از تکنولوژی صورت می گیرد. هیچ دلیل نظام مندی برای این نظریه که جهانی سازی فرآگیر باعث وقوع تولیدات تکنولوژیک می شود، وجود ندارد.

فرآیند جهانی شدن تولیدات تکنولوژی فقط در شرکت های چند ملیتی بسیار بزرگ رواج یافته و تنها در کشورهای تازه  صنعتی شده (مثل آمریکای شمالی، اروپا و شرق آسیا ) مصداق پیدا کرده است. در واقع بیشتر فرآیندهای جهانی شدن تولیدات تکنولوژی به صورت خاص در رخدادهای اروپائی نمایان شده است. در راستای بهره برداری از تکنولوژی، اکثر شرکت هائی که محصولات خود را در خارج تولید می کنند در بخش تکنولوژِی پیشرفته فعالیت نمی کنند. آنها در بخش هائی که پوشش بازارهای محلی برای آنها مهم است، فعالیت      می کنند. ( نظیر مصالح ساختمانی، تنباکو، خوراکی، نوشیدنی و ... )

زیر شاخص های مرتبط به این گروه عبارتند از:

-       سرمایه گذاری مستقیم[7] کنترل شده توسط یک موسسه خارجی

-       سرمایه گذاری مستقیم با مالکیت خارجی تمام تسهیلات

-       سرمایه گذاری در تحقیق و توسعه بین المللی شده

-       پتنت های تولید شده توسط حامیان خارجی شرکت های چند ملیتی

3) همکاری تکنولوژیک[8]- شاید امروزه بارزترین ویژگی نوآوری های تکنولوژیک این است که تنها شرکت ها و سازمان های اندکی      می توانند خصوصاً در بخش تکنولوژی های پیچیده تر ( مثل مهندسی ژنتیک، میکرو الکترونیک و ... ) نوآوری کنند. بیشتر نوآوری ها توسط همکاری سازمان هائی انجام می گیرد که تعداد زیادی از آنها بین المللی هستند. این شرکت ها و سایر فعالانی که در این عرصه مشارکت دارند مالکیت و هویت ملی خود را حفظ می نمایند. زیر شاخص های مرتبط به این گروه عبارتند از:

            - کارگروه هائی که دانش ضمنی یا مدون را یکپارچه می نمایند.

            - اهداف شبکه های نوآوری ( مثل تولید و بهره برداری از تکنولوژی )

            - اعضای شبکه های نوآوری ( مثل نهاد های دولتی، شرکت ها و دانشگاه ها )

            - عملکرد تحقیق و توسعه بین المللی و سایر فعالیت های یادگیری ( مثل یادگیری از طریق تعامل )

            - انتقال سرمایه اجتماعی

هرگروه از فعالیت های تکنولوژیک و مجموعه شاخص های منظم به آن نقشی جداگانه در تعریف ماهیت جهانی شدن ایفا می نمایند. تولید و بهره برداری از تکنولوژی اساساً محدود به گروه هائی مفهومی هستند، چراکه به طور کلی آنها مبتنی بر زیرشاخص های ورودی و خروجی هستند. فعالیت های تولید و بهره برداری از تکنولوژی تقریباً همیشه به ورودی های فرآیند نوآوری مثل مخارج تحقیق و توسعه یا خروجی های آن مثل پتنتها و تجارت مرتبط اند. هیچکدام از این مثال ها به فراوانی وقایعی که در خود نوآوری رخ می دهند نیستند، زیرا شکل گیری و تکامل شبکه های نوآوری بین سازمانی به طور ذاتی به فرآیند نوآوری ارتباط دارند. در مقابل، شاخص همکاری های تکنولوژیک، به علت اینکه دارای زیر شاخص هائی در هر سه بخش ورودی، فرآیندی و خروجی نوآوری است، تفسیرهای جامع تری از پدیده جهانی شدن تحقیق و توسعه فراهم می کند. 

 

 

مفهوم تحقیق و توسعه

            بیشتر مباحث علم و تکنولوژی ملت ها به وسیله تحقیق و توسعه احاطه گردیده است. درعصرمدرن تلاش های سازمان یافته ای در سازمان های بزرگ و پیچیده، به منظور انجام و هدایت فعالیت های تحقیق و توسعه صورت گرفته و نگرش علمی به حل مشکلات به شکل گسترده ای اعمال می گردد. فعالیت های تحقیق و توسعه معاصر، مستلزم هماهنگ نمودن فعالیت رشته های بسیاری است که در کنار هم در پیشرفت تکنولوژی سهیم هستند.

"تحقیق و توسعه" مجموعه ای از سلسله فعالیت های منظم، خلاق و مبتنی بر دانش و تجربه موجود در تغییرات تدریجی، بهسازی و نوآوری در تولید کالا و خدمات ( از مرحله تأمین ورودی ها و منابع تا ارائه محصول یا خدمات به محیط ) است به گونه ای که به نتایج  قابل بهره برداری و یا افزایش گنجینه دانش موجود منجر گردد [10] .  اگر چه تحقیق و توسعه با هم مرتبط هستند، اما از منظر شرکت هائی که آنها را به کار می گیرند دارای وجوه تمایزی هم می باشند. شرکت های تحقیق محور سعی در پیشگام بودن در تکنولوژی صنعت خود دارند (رهبران تکنولوژی)، در حالیکه شرکت های توسعه محور ، شرکت هائی هستند که تکنولوژی تثبیت شده را به کار می گیرند ( دنباله روهای تکنولوژی ). طراحی و توسعه نوآوری های تکنولوژیک، از دیدگاه خلیل[9]، از یک مسیر پیشرفت گام به گام و زنجیره ای پیروی می کند: 1) تحقیقات پایه  2) تحقیقات کاربردی  3) طراحی و 4) تقویت تکنولوژی.

تحقیقات پایه با هدف دست یابی به دانش جدید با درکی جدید انجام می گیرد، این نوع تحقیق با هدف عملی خاصی انجام نمی شود  در حالیکه هدف از تحقیقات کاربردی تبدیل ایده ها به شکل عملیاتی است. این نوع تحقیقات آمیخته ای از علم و مهندسی هستند. طراحی شامل استفاده منظم از دانش برای بهره برداری تجاری از ایده هاست و تحقیقات تکنولوژیک با هدف بهبود تکنولوژی های موجود و یا در حال طراحی و توسعه صورت می گیرد. تعیین نوع تحقیق و توسعه ای که یک شرکت در پیش می گیرد بستگی به اهداف طرح تحقیق و توسعه شرکت، نوع و بخش فعالیت، پایه تکنولوژی، مشتریان، منابع مالی و فنی شرکت و بسیاری از عوامل دیگر دارد.

هدف تحقیق و توسعه، رسیدن به نقطه مطلوبی است که یک فرد، سازمان یا جامعه در تلاش برای رسیدن به آن می باشد. این نقطه مطلوب براساس درک ضرورت ها، اولویت ها و نیازها در چارچوب فردی، سازمانی و ملی تعین می گردد. در این راستا اهداف اصلی نظام تحقیق و توسعه خصوصاً برای کشور های در حال توسعه می تواند شامل موارد زیر باشد: [11]

1.    تغییرات اصلاحی و تطبیق با تکنولوژی هائی که در جوامع دیگر تولید شده اند.

2.    پیشرفت در توانائی های علمی – تکنولوژیک کشور

3.    ایجاد فضائی در جامعه که نیاز به دانش و تکنولوژی جدید را بپذیرد

4.    تأثیر بلند مدت در بهبود کیفیت زندگی

5.    بهره گیری از تکنولوژی های جدید

 

جهانی شدن تحقیق و توسعه

پیچیدگی فرآیند تحقیق و توسعه مبتنی بر تکنولوژی، پویائی فعالیت های تجاری و تنوع بازارها، شرکت ها را وادار به بررسی و ملاحظه مقیاس، قلمرو و جهت فعالیت های آنها می نماید. مطالعات نشان می دهد که به دلیل مخارج نسبتاً سنگین فعالیت های تحقیق و توسعه، نیاز به تشکیل تیم های چند رشته ای و چند بخشی در حال افزایش است. بنابراین دیگر نمی توان با تبدیل شدن به یک جزیره تکنولوژی به بقای خود امیدوار بود. بلکه باید به دنبال تشکیل تیم ها ، فعالیت های مشترک و گروه های تحقیقاتی بود. تنوع نیازهای بازار و خواسته های مشتریان نیز انجام چنین پروژه هائی را توجیه می نماید. بنابراین مدل شبکه ارتباطی جهانی، موج آینده تحقیق و توسعه به شمار می رود. این امر تلویحاً به معنای ضرورت وجود گروه های هسته ای تکنولوژی در هر بازار بوده که باید مدیریت گردند. تأسیس مراکز تحقیقاتی در کشورهای دیگر، همچنین استفاده از افراد نخبه در برنامه های تحقیق و توسعه شرکت های چند ملیتی مبین جهانی شدن تحقیق و توسعه ، تولید و بازاریابی در آینده است.

تحقیق و توسعه خارجی، مبحث کوچکی در مراکز دانشگاهی دنیا در دهه 1970 بوده و برای بیشتر کشورهای صنعتی تا اواسط دهه 1980 اولویتی نداشته است. به عنوان مثال تا سال 1989 به شاخص های علم و تکنولوژی از دیدگاه OECD اشاره ای نشده بود، همچنین تا سال 1991 تمرکزی بر روی شاخص های علوم و مهندسی توسط بنیان علوم ملی ایالات متحده ، صورت نگرفته بود [12] .

گسترش فرصت های مطالعاتی دلیل قاطعی برای جهانی شدن برنامه های تحقیق و توسعه به شمار می رود. در حالیکه بین مخارج تحقیق و توسعه و نوآوری های تکنولوژیک همبستگی وجود دارد، ارتباط بین آنها همیشه مستقیم نیست. علاوه بر این تحقیق و توسعه ، تنها مسیر تولید و کسب دانش و زیربنای نوآوری است. اهمیت یادگیری از طریق دنبال نمودن پیشرفت علم و تکنولوژی در سایر بخش ها و کشورها به ویژه از طریق تعامل (مثل تعامل تأمین کنندگان با مصرف کنندگان ) ممکن است به اندازه اهمیت یادگیری از طریق تحقیق و توسعه باشد. اکثر شرکت های بزرگ بین المللی که دارای واحد های تحقیق و توسعه هستند، هنوز دنباله رو استراتژی حفظ شایستگی برمبنای تکنولوژی های بارز در کشور مبدأ هستند.

کشورهای کوچک توسعه یافته ای نظیر سوئد، هلند و سوئیس، بیشتر فعالیت های تحقیق و توسعه خود را بین المللی نموده اند. بیشتر کشورهائی هم که تمرکز بر بخش هائی از تکنولوژی های بارز را مورد ملاحظه قرار می دهند در کانون تحقیق و توسعه موفق خارجی   قرار می گیرند. در سالهای اخیر حجم انبوهی از تحقیق و توسعه های خارجی توسط موسسات وابسته به شرکت های چند ملیتی افزایش یافته است. مطالعات نشان می دهد که کشور های اروپائی بالاترین سهم (30 درصد) از تحقیق و توسعه خارجی را ، با تأکید بر واحد های تحقیق و توسعه واقع در اروپا ، به خود اختصاص داده اند. در مقایسه با آن 12 – 10 درصد از تحقیق و توسعه های آمریکا و 10 درصد از تحقیق و توسعه ژاپن جهانی شده است. این آمار ها به روشنی اهمیت جهانی شدن تحقیق و توسعه را نشان می دهند.

اکنون باید به این سوال پاسخ داد که با توجه به واقعیت های فوق، برای همراستا شدن با فرآیند جهانی شدن تحقیق و توسعه چه اقداماتی باید انجام داد؟ آیا روش ساختار یافته و منظمی برای حل مسائل مرتبط با جهانی شدن برای واحد های تحقیق و توسعه وجود دارد؟  توصیه های زیر می تواند مدیران تحقیق و توسعه را در رویاروئی با چالش های مذکور کمک نماید [13] :

1.    تغییر ذهنیت ها و تعریف دوباره نقش ها- ذهنیت مبتنی بر پارادایم کلاسیک آزمایشگاه های تحقیق و توسعه صنعتی باید کنار گذاشته شده و با باورهای ذهنی که بینش، اهداف و ارزش های جهانی شرکت را بر محور " وفاداری به علوم و مهندسی"      قرار می دهد، جایگزین گردد. بنابراین تعریف مجدد و با احتیاط نقش واحدهای تحقیق و توسعه در حوزه ذهنی درونی شرکت یک اقدام مهم به شمار می رود.

2.    نگاه جدید به مسائل جهانی- شرکت های امروزی در تقابل با دوگانگی هایی نظیر جهانی در مقابل بومی یا داخلی در مقابل خارجی نیازمند یک نگرش جهانی، یکپارچه و منسجم به مشکلات، اولویت ها و منابع هستند. چنین بینشی به نوبه خود    سیستم ها و ابزارهای جدیدی را می طلبد.

3.    طراحی سیستم ها، تولیدات، فرآیندها و ابزارهای جدید- بسیاری از ابزارها و سیستم های فعلی در واحد های تحقیق و توسعه باید مجدداً طراحی ، تنظیم و به روز گردند به طوری که بتوان به واقعیت های جدید پاسخ دهند. مهمترین اقدامات لازم در این راستا عبارتند از:

-       برقراری یک فرآیند ارتباط با مشتری

-       برنامه ریزی جدید برای فعالیت های تحقیق و توسعه

-       افزایش شفافیت فرآیند تصمیم گیری و عملکرد تحقیق و توسعه

-       ایجاد و برقرای سیستمی برای ترغیب بهبود مستمر

-       بهبود و اصلاح نظام مدیریت منابع انسانی

4.    افزودن ارزش و پافشاری بر آن- رقابت بر سر برتر شدن در سطح جهان ، به موقع و سریع  واکنش نشان دادن و انعطاف پذیری برای سازمانها را ضروری ساخته است. نتیجه این ضرورت، تمرکز زدائی مدیریتی در فعالیت های شرکت از جمله فعالیت های تحقیق و توسعه است. بنابراین واحدهای تحقیق و توسعه همواره باید با در نظر گرفتن این مسأله که چقدر می توانند در افزایش ارزش های شرکت موثر باشند، هدفگذاری کرده و  نسبت به ارزیابی عملکرد خود اقدام نمایند.

 

نتیجه

انتقال تکنولوژی بین المللی برای توسعه پایدار کشور های در حال توسعه حیاتی است. این فرآیند نیازمند تغییر فرهنگی – تکنولوژیک مدل های سنتی انتقال تکنولوژی است که از اقتصاد های بومی نشأت گرفته اند. در مدل نوین انتقال تکنولوژی باید ترکیبی از آخرین فناوری های موجود ( تحقیق و توسعه جهانی ) را در بازار های جهانی به کار گرفت. گسترش شبکه های نوآوری به فعالیت های اقتصادی کشورهای در حال توسعه می تواند دستیابی به تحقیق و توسعه جهانی را تسهیل نماید. روابط و همکاری های بین شرکتی یک ساز و کار موثر برای شکل گیری شبکه های نوآوری می باشند. چنین روابطی می تواند شامل سرمایه گذاری های مشترک، توافقات واگذاری حق امتیاز، قراردادهای مدیریتی، تولید مشترک و همکاری های تحقیق و توسعه باشد.

فرآیند بازنوآوری تکنولوژی های نوین به عنوان رویکرد جدید در انتقال بین المللی تکنولوژی، مستلزم بازنگری و توجه به مفاهیم جهانی شدن در فعالیت های تحقیق و توسعه است. شاخص های مهمی که برای ارزیابی جهانی شدن تکنولوژی مداری در این مقاله مورد بررسی واقع شده اند، موید این مطلب است که زیرشاخص های مربوط به همکاری های تکنولوژیک به علت اینکه هرسه بخش  ( ورودی، فرآیند و خروجی ) فرآیندهای نوآوری تکنولوژیک را در بر می گیرند نقش بارزتری در جهانی شدن تحقیق و توسعه  ایفا می نمایند.

منابع و مآخذ

 

1. طارق خلیل، مدیریت تکنولوژی، ترجمه اعرابی و ایزدی، نشر دفتر پژوهش های فرهنگی، 1383

2.      UNIDO| "Foresight Methodologies"| training module 2| 2004.

3.  George Papaconstantinou| “Globalization| Technology| and Employment: characteristics and rends|” STI Review| No. 15| 1995| p. 177.
4. Christopher Freeman| “Networks of Innovators: A Synthesis of Research Issues|” Research Policy| October 1991| pp.499- 514
5. OECD: Employment and Growth in the Knowledge Based Economy| Paris| 1996.
6. Gardner| Philip. Science Parks as Gateways for International Technology Transfer in Developing Economies| Proceedings of IASP XVI| the World Conference on Science and Technology Parks| Istanbul| Turkey| 1999.
7.  Steenhuis| Harm-Jan| and de Boer| Sirp J.Know-How on International Technology Transfer: a research model and a case study| 2^nd International Symposium on Management of Technology and Innovation| ISMOT 98| Zejiang University| Hangzhou| China| November| 1998.
8.  Gardner| Philip 2002. The Globalization of R&D and International Technology Transfer in the 21^st Century.2002
9.  Robert W. Rycroft| " Technology-Based Globalization Indicators: The Centrality Of Innovation Network Data"| The George Washington University| June 2003.
10.  جعفرنژاد، احمد " مدیریت تکنولوژی مدرن" ، انتشارات دانشگاه تهران، 1382
11.  فقهی فرهمند، ناصر " مدیریت تکنولوژی سازمان"، انتشارات فروزش، 1383
12. Jorge Niosi| “The Internationalization of Industrial R&D: From Technology Transfer to the Learning Organization|” Research Policy| March 1999| p. 107
13. Chaterji| Deb| "Emerging Challenges for R&D utives: An American Perspective"| R&D Management| July 1993  

 

 

تجمیع شناسنامه کامپیوتر جمع آوری خودکار فروش کاشی مساجد ایجاد شناسنامه تجهیزات کاشی مسجدی هلپ دسک سازمانی هلپ دسک IT Help Desk کاشی سنتی ایرانی مدیریت تجهیزات IT مدیریت تجهیزات آی تی کارتابل درخواست ها کارتابل درخواست های IT جمع آوری خودکار نرم افزارها جمع آوری سیستم های شرکت جمع آوری سیستم های سازمان تجمیع اطلاعات تجمیع اطلاعات IT تجمیع کامپیوترها مدیریت IT سیستم جمع آوری شناسنامه کامپیوتر سیستم مدیریت کلان IT سیستم مدیریت فنآوری اطلاعات ابزار مدیران IT ابزار مدیران فنآوری اطلاعات سامانه تجمیع خودکار شناسنامه جمع آوری سیستم کامپیوتر