میزان‌ مرگ و میر استان کرمانشاه در سال 1379

 دکتر علی عزیزی * ؛ مهندس غلامرضا عبدلی**

چکیده :

سابقه و هدف : از آنجا‌که داده‌های مرگ و میر، نقطه شروع بسیاری از بررسی‌های اپیدمیولوژیک و مهم‌ترین آمار مورد لزوم مقامات بهداشتی را تشکیل می‌دهند.  این بررسی به منظور تعیین میزان مرگ و میر استان در سال 1379 انجام شد.

مواد و روش‌ها: در این مطالعه توصیفی آمار مرگ و میر مناطق روستائی از طریق مرکز بهداشت شهرستان و آمار مناطق شهری از گورستان باغ فردوس و در سایر شهرستان‌های استان از طریق شبکه‌های بهداشت و درمان  با تکمیل فرم کشوری  مرگ و میر  مشتمل بر 17 علت مرگ،  به‌طور ماهیانه جمع آوری شد. آمار مربوط به گورستان‌های اهل تسنن و سایر اقلیت‌های دینی جمع‌آوری نگردیده است. فرم‌های ارسالی در واحد آمار توسط کارشناسان این واحد کنترل، کدبندی و موارد تکراری حذف گردید. برای محاسبه میزان‌ها، آمار جمعیت مورد نیاز از معاونت بهداشتی استان اخذ  و داده‌های جمع‌آوری شده با استفاده از آمار توصیفی ارائه گردید . 

یافته‌ها: جمعاً 9234 مورد مرگ در طول سال 79 در استان رخ داده بود ( 3/41% زن و 5/58 % مرد ) . میزان مرگ و میر خام 06/5 در هزار نفر جمعیت و میانگین سن هنگام فوت  30 ±50 سال بود . 8/67% مرگ در مناطق شهری و 2/32 % در مناطق روستایی اتفاق افتاده بود. پنج علت شایع مرگ در استان به ترتیب بیماری‌های دستگاه گردش خون ( 8/1 درهزار نفر)،  سوانح و مسمومیت و خودکشی (76 /0 در هزار نفر)،  علایم و حالات بد تعریف شده (72 /0 در هزار نفر)،  سرطان‌ها (45 /0در هزار نفر) و بیماری‌های قبل از زایمان (41/0) گزارش شد.

بحث : میزان مرگ و میر خام استان از میزان کشوری آن بیشتر است . میزان مرگ و میر ناشی از پنج علت شایع مرگ در استان از میزان‌های کشوری آن‌ها بیشتر است. مطالعات بیشتر برای روشن شدن علت بالا بودن این میزان‌ها در استان، به‌ویژه بیماری‌های دستگاه گردش خون  پیشنهاد می‌گردد.

کلیدواژه‌ها : مرگ ومیر، کرمانشاه، میزان مرگ ومیر، اپیدمیولوژی.

* متخصص پزشکی اجتماعی، استادیار گروه پزشکی اجتماعی.

** کارشناس ارشد آمار، عضو هیأت علمی دانشکده بهداشت.

* عهده‌دار مکاتبات: کرمانشاه، باغ ابریشم ، دانشکده پزشکی، گروه پزشکی اجتماعی، تلفن: 14-4229409-0831.

مقدمه:

بررسی‌های اپیدمیولوژیک عموماً با داده‌های مربوط به مرگ و میر آغاز می‌شوند؛ زیرا به‌دست آوردن این    داده‌ها معمولاً آسان و در بسیاری از کشورها تا حد قابل‌قبولی دقیق است. در بسیاری از کشورها نظام‌های جاری برای گردآوری این داده‌ها وجود دارد و همه ساله اطلاعات مربوط به مرگ تجزیه وتحلیل و جداول حاصل به وسیله دولت در دسترس قرار می‌گیرد . داده‌های مربوط به مرگ و میر نقطه شروع بسیاری از بررسی‌های اپیدمیولوژیک هستند و در واقع عمده‌ترین منبع اطلاعات اپیدمیولوژیست‌ها را تشکیل می‌دهند(1).

یکی از مهم‌ترین واژه‌هایی که معمولاً توسط بیشتر کشورهایی که آمار مرگ و میر را منتشر می‌سازند، ارائه می‌شود| جدول‌بندی مرگ و میر برای هرگروه سنی و جنسی به تفکیک علت مرگ می‌باشد. علت مرگ که برای مقاصد آماری به‌کار می‌رود، یک مفهوم آماری ضروری است؛ زیرا جواز دفن که از آن این اطلاعات به‌دست می‌آید، برای‌بیان علل اولیه، ثانویه و حتی سایر علل مرگ لازم است. بیشتر کشورها، یک مجموعه بین‌المللی یکنواخت از قواعد را پذیرفته‌اند و به وسیله این قوانین تنها یکی از علل مرگ را بر می‌گزینند، هر چند ممکن است مرگ به سبب ترکیبی از علل گوناگون باشد. هدف از این کار تشویق به یکنواختی و همسان‌سازی و کمک به امکان مقایسه‌های بین‌المللی است. برای کمک بیشتر به این هدف، سازمان بهداشت جهانی یک طبقه‌بندی بین المللی از 1000 گروه بیماری، ناخوشی و علت مرگ را منتشر کرده است . برای سهولت و اختصار این فهرست خلاصه و به فهرستی شامل 50 گروه عمده مرگ تبدیل شده است. این فهرست‌ها مرتباً مورد تجدید نظر قرارگرفته و تکمیل می‌شود(2).

در تطبیق میزان‌های مرگ و میر کشورها در زمان‌های مختلف دقت و مواظبت کامل بایستی صورت گیرد . تغییرات موجود در روند میزان مرگ ومیر ناشی از یک علت خاص ممکن است به علت تغییر در قواعدی باشد که برای به‌دست آوردن علت مرگ برای هدف‌های آماری متفاوت باشد . تغییرات روند همچنین ممکن است به‌علت بهبود وسایل تشخیص و بالارفتن دقت ابزار و پیشرفت دانش بشری باشد . همچنین به مرور زمان در بین کشورها تفاوت‌هایی در روش‌های صدور جوازدفن و پزشکی قانونی و نیز در کیفیت و دقت داده‌های پایه رخ‌می‌دهد. این تغییرات نیز می‌توانند بر موازین مرگ و میر تأثیر داشته باشند(3).

در این مطالعه فراوانی علل مرگ و میر استان کرمانشاه در سال 1379 بر اساس فرم مخصوص کشوری که در برگیرنده 17 گروه علل مرگ، بدون در نظر گرفتن زیر گروه‌های مرگ می باشد، مورد بررسی قرار گرفته است.

مواد و روش‌ها:

در این مطالعه توصیفی، 9234 مورد مرگ که طی سال 1379 در استان کرمانشاه رخ داده بود،مورد بررسی قرار گرفت. در شهرستان کرمانشاه آمار مرگ‌ومیر مناطق روستایی از طریق مرکز بهداشت شهرستان و آمار مناطق شهری از گورستان باغ فردوس و در سایر شهرستان‌های استان از طریق شبکه‌های بهداشت و درمان شهرستان‌ها  با تکمیل فرم مخصوص کشوری مشتمل بر 17 علت مرگ که توسط اداره آمار و خدمات ماشینی در اختیار آنان قرار گرفته بود، به طور ماهیانه جمع آوری شد. آمار مربوط به گورستان اهل تسنن شهر کرمانشاه و گورستان‌های اقلیت‌های دینی به علت جدابودن گورستان‌های آن‌ها جمع آوری نگردید. آمار مربوط به موارد سقط، مرده زایی و موارد نامشخص در کل استان لحاظ گردیده است. برای محاسبه میزان مرگ (در هزار نفر جمعیت) در استان کرمانشاه از آمار جمعیت اخذشده از معاونت بهداشتی استان استفاده شد. برای مقایسه توصیفی،  اطلاعات مرگ و میر کل کشور از اداره کل آمار و خدمات ماشینی وزارت بهداشت به‌دست آمد و برای محاسبه میزان‌های مرگ و میر کل کشور،  جمعیت مورد نیاز سال 1379 بر اساس سرشماری سال‌های 1365 و 1375 کشور براورد گردید. داده‌های جمع‌آوری شده با استفاده از آمار توصیفی مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت .

یافته‌ها:

آنالیز داده‌ها نشان داد که 9234 مورد مرگ در استان کرمانشاه طی سال 1379 رخ داده است . میزان مرگ و میر خام در استان 06/5 در هزار نفر جمعیت و میانگین سن هنگام فوت 30 ±50 سال بود که 8/67 درصد مرگ در مناطق شهری و 2/32  درصد در مناطق روستایی بوده است. از نظر جنس 3/41 % زن و5/58% مرد بودند . میزان مرگ در مردان(74/5 در هزار نفر) بیشتر از زنان (31/4 در هزار نفر) بود. کمترین میزان مرگ در زنان روستایی(91/3) و بیشترین میزان مرگ در مردان شهری (14/6) گزارش شد. بیشترین علت مرگ به‌ترتیب مربوط به بیماری‌های دستگاه گردش خون (5/35 %)،  سوانح و مسمومیت و خودکشی (9/14%) و علایم وحالات بد تعریف شده(2/14%)بود. از نظر سنی بیشترین میزان مرگ در گروه سنی 65 سال و بالاتر (08/67 در هزار نفر) و بعد در گروه سنی کمتر از یک‌سال (26/30 در هزار نفر) رخ داده است.

جدول 1 بیانگر آن‌ است که میزان مرگ در مناطق شهری استان  38/5 در هزار نفر  و در مناطق روستایی استان 5/4 درهزار نفر می‌باشد. در بین شهرستان‌های استان بیشترین میزان مرگ در شهرستان کرمانشاه (72/5) و کمترین میزان در شهرستان هرسین (98/3) رخ داده است. میزان مرگ در شهرستان‌های‌کرمانشاه، قصرشیرین، کنگاور و هرسین در شهر بیش از روستا و در سایر شهرستان‌ها در روستا بیش از شهر گزارش شده است. در بین مناطق روستایی استان بیشترین میزان مرگ در روستاهای شهرستان پاوه (24/6) و کمترین میزان در هرسین (49/2) رخ داده است. در بین مناطق شهری استان بیشترین میزان مرگ در شهر کرمانشاه (1/6) و کمترین میزان در شهر سنقر بوده است.

بیشترین میزان اختصاصی مرگ علتی، مربوط به بیماری‌های دستگاه گردش خون (8/1 در هزار نفر جمعیت) بود که به‌ترتیب در شهرستان‌های قصرشیرین، کنگاور وپاوه گزارش‌شده است. دومین و سومین میزان اختصاصی مرگ علتی، به‌ترتیب مربوط به سوانح (76/0 در هزار نفر) و علایم و  حالات بد تعریف شده (72/0 در هزار نفر) بود.

از نظر مکانی، هم در شهر وهم در روستا بیشترین

جدول 1- میزان مرگ ومیر کل استان در سال 1379(در 1000نفر جمعیت ) برحسب 17 علت مرگ و به تفکیک جنس و منطقه.

علت مرگ بیماری‌های دستگاه گردش خون بود. میزان مرگ ناشی از آلرژی و بیماری‌های تغذیه‌ای،  بیماری‌های روانی، بیماری‌های دستگاه گردش خون،  بیماری‌های قبل از زایمان و علایم و حالات بد تعریف‌شده در شهر بیش از روستا رخ داده است . 

همان‌طور که قبلاً ذکر شد از نظر سنی بیشترین میزان مرگ در گروه سنی 65 سال و بالاتر (08/67 در هزار نفر) و بعد در گروه سنی کمتر از یک‌سال
(26/30 در هزار نفر) رخ داده است .در گروه سنی زیر یک‌سال بیشترین میزان مرگ به‌ترتیب به علت بیماری‌های قبل از زایمان، ناهنجاری‌های مادرزادی و بیماری‌های دستگاه تنفس اتفاق افتاده بود. بیشترین میزان مرگ در این گروه سنی به‌ترتیب در شهرستان‌های پاوه ،کرمانشاه و سنقر گزارش شده بود. در گروه سنی 65 سال وبالاتر بیشترین میزان مرگ، ناشی از بیماری‌های دستگاه گردش خون، علائم وحالات بد تعریف‌شده و سرطان‌ها بود که بیشتر در شهرستان‌های کرمانشاه، کنگاور و صحنه گزارش شد.

درجدول 2 میزان مرگ و میر کل کشور در سال

جدول2- میزان مرگ ومیر کل کشور در سال 1379(در 1000نفر جمعیت ) برحسب 17 علت مرگ و به تفکیک جنس و منطقه.

1379 بر حسب 17 علت مرگ و به تفکیک جنس و منطقه نشان ‌داده شده است. همان‌طور که در قسمت "مواد و روش ها" ذکر شد، برای مقایسه توصیفی، داده‌های مرگ و میر کل کشور از اداره کل آمار و خدمات ماشینی وزارت بهداشت به‌دست آمد و برای محاسبه میزان‌های مرگ و میر کل کشور،  جمعیت مورد نیاز سال 1379 بر اساس سرشماری سال‌های 1365 و 75 کشور براورد گردید.

بحث:

میزان مرگ و میر خام استان در سال 1379 برابر06/5 در هزار نفر محاسبه گردید . میزان مرگ گزارش‌شده در این سال از طرف معاونت بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی کرمانشاه 56/4 در هزار نفر ‌بود. علت تفاوت این است که تا قبل از سال 1381 واحد آمار دانشگاه و معاونت بهداشتی هریک به‌طور جداگانه اقدام به جمع آوری داده‌ها می‌کردند. به‌دلیل بروز چنین تفاوت‌هایی در آمارهای ارائه‌شده،  تصمیم بر آن شد ازسال1381 در سطح کشور جمع آوری داده‌ها تنها از طریق معاونت بهداشتی انجام گیرد . میزان مرگ در استان از میزان براورده شده آن برای کشور در همان سال بیشتر است. وضعیت اقتصادی– اجتماعی و بهداشتی نامناسب و وجود بعضی عوامل فرهنگی ویژه در استان از علل بالاتر بودن این میزان می‌تواند باشد. در مقایسه با میزان مرگ و میر خام جهان در سال 2000 میلادی (8/9 در هزار نفر) این میزان در استان کمتر است (3).

شایع‌ترین علت مرگ دراستان بیماری‌های دستگاه گردش خون بود (8/1 در هزار نفر)که نسبت به میزان کشوری آن (33/1) بیشتر می‌باشد. بر اساس سومین گزارش سازمان بهداشت جهانی (93–1991) سالانه بیماری‌های قلبی عروقی سبب مرگ دوازده میلیون نفر در سراسر دنیا می‌شوند. در کشورهای پیشرفته و در کشورهای در حال پیشرفت  این بیماری‌ها عامل حدود نیمی از مرگ‌های بزرگسالان هستند. مرگ و میر زودرس مردان 5/2 برابر بیش از زنان است، اما در زنان نیز بیماری‌های قلبی عروقی شایع‌ترین ‌عامل ‌مرگ و از کارافتادگی به شمارمی‌روند. با این تفاوت که تظاهر بیماری‌های قلبی‌عروقی در زنان ده سال تأخیر دارد(4) . در بررسی سال 1995 در آمریکا، 5/41 % کل مرگ‌ها در اثربیماری‌های قلبی‌عروقی بوده‌است. نتایج بررسی‌های کشورهای اروپایی و آمریکای جنوبی نیز ارقامی در همین حدود را نشان می‌دهند. در این کشورها شیوع عوامل خطر قلبی عروقی و مرگ و میر قلبی در رده‌های پایین‌تر اجتماعی-اقتصادی به‌طور قابل‌ملاحظه‌ای بیش از رده‌های بالاتر بوده است. در کشورهای آسیای غربی و جنوب غربی 15 تا 20 % از بیست میلیون مرگ سالانه به بیماری‌های قلبی عروقی نسبت داده می‌شود. بررسی‌های موجود حاکی از آن است که در کشورهای شرق مدیترانه و خاورمیانه(از جمله ایران) نیز بیماری‌های قلبی‌عروقی یک مشکل عمده بهداشتی و اجتماعی به‌شمار می‌رود، که ابعاد آن به‌سرعت در حال افزایش است. بررسی‌های پراکنده نسبت مرگ‌های قلبی‌عروقی را در این کشورها 25 تا 45 % نشان می‌دهد. دگرگونی‌های سریع اقتصادی و اجتماعی دهه‌های اخیر در بسیاری از کشورهای این منطقه سبب‌شده  که شیوع عوامل خطر بیماری‌های قلبی عروقی افزایش قابل‌ملاحظه‌ای داشته باشد(4).

دومین علت شایع مرگ در استان، گروه سوانح،  مسمومیت و خود کشی گزارش شد (6/7 در ده هزار نفر) که از میزان کشوری آن (3/4 درده هزار نفر) بیشتر است؛ اما از میزان جهانی (9/9 در ده هزار نفر) و منطقه مدیترانه شرقی ]یکی از مناطق شش‌گانه سازمان بهداشت جهانی که ایران نیز در این منطقه قرار دارد[ (8/8 در ده‌هزار نفر) کمتر است. با این حال، میزان بروز مرگ ناشی از حوادث غیرعمدی در ایران و استان بیش از میزان براوردشده آن برای مدیترانه شرقی است. این فزونی به‌طور عمده ناشی از فزونی مرگ به علت حوادث ترافیکی در ایران و استان است. میزان بروز حوادث ترافیکی در ایران نه‌تنها از میزان آن در منطقه، بلکه از میزان متوسط جهانی نیز بالاتر است(5). مطابق آمارهای منتشرشده حدود 3 % تمام مراجعات به مراکز بهداشتی درمانی وزارت بهداشت به علت آسیب‌های ناشی از حوادث بوده‌است و در بررسی سلامت بیماری در ایران مشخص‌شده که 7/22 % از معلولیت‌ها ناشی از حوادث می باشد(6). 

سومین علت شایع مرگ در استان، علایم و حالات بد تعریف شده ‌بود(2/7 در ده هزار نفر)، در حالی‌که در کشور این علت دومین علت شایع مرگ را تشکیل می‌دهد(9/6 در ده هزار نفر)، اما میزان آن در استان بیش از میزان کشوری آن است. در مقایسه با آمار جهانی، میزان مرگ ناشی از این عامل هم در استان و هم در کشور از میزان جهانی آن (4/4 در ده هزار نفر در سال 2000 میلادی) بیشتر است. یک مسأله مهم درخصوص علایم و حالات بد تعریف‌شده این است که تعریف دقیقی برای آن وجود ندارد و ضروری است با بررسی بیشتر علت مرگ‌ها ازنظرعلمی کاملاً روشن گردد(3).

چهارمین علت شایع مرگ در استان، سرطان‌ها و سایر تومورها گزارش شد (5/4 در ده هزار نفر). این علت در کشور نیز چهارمین علت مرگ می‌باشد، اما میزان آن در استان (5/4 در ده هزار نفر) بیشتر از میزان کشوری(3/3در ده‌هزار نفر) می‌باشد. طبق منابع منتشرشده توسط وزارت بهداشت در سال 1375 در مجموع 185،576 مورد مرگ در سراسر کشور ثبت و گزارش گردید . این موارد بر اساس 150 علت مرگ و میر تجزیه و تحلیل و در 17 گروه طبقه‌بندی شدند. براین اساس، سرطان‌ها و سایر تومورها 4/9 % علت مرگ را تشکیل می‌دادند. بی‌تردید، این رقم مبین آمار واقعی موارد فوت‌شده از سرطان‌ها نمی‌باشد و آمار نهایی بیش از این حدود است(7).

پنجمین علت شایع مرگ در استان و کشور  تلفات و بیماری‌های قبل از زایمان می‌باشد. میزان رخ‌داد این میزان در استان(1/4 در ده هزار نفر) بیش از میزان آن در کشور (6/1 در ده هزار نفر) است. در مقایسه با آمار جهانی، میزان مرگ ناشی از این عامل هم در استان و هم در کشور بیشتر از میزان جهانی آن (1 در ده‌هزار) بود(3). مرگ‌ومیر ناشی از این علت در وضعیت اقتصادی– اجتماعی و سطح بهداشت پایین، بیشتر است .

میزان مرگ و میر ناشی از پنج علت شایع مرگ در استان (دستگاه گردش خون| سوانح، مسمومیت و خودکشی | علایم و حالات بد تعریف شده | سرطان‌ها و بیماری‌های قبل از زایمان) ازمیزان‌های کشوری آن‌ها بیشتر است ومیزان مرگ و میر ناشی از علایم و حالات بد تعریف شده و بیماری‌های قبل از زایمان حتی از میزان‌های جهانی آن نیز بیشتر است، یعنی میزان مرگ و میر ناشی از دو علت اخیر در

استان نه تنها از میزان کشوری | بلکه از میزان جهانی آن نیز بیشتر می‌باشد. همچنین میزان مرگ و میر خام استان از میزان کشوری آن بیشتر است. مطالعات بیشتر برای روشن‌شدن علل دقیق بیشتر بودن میزان‌های اختصاصی علت مرگ در استان| توصیه می‌گردد . 

Refereces:

1. Park K. Textbook of preventive and social medicine. 16^th ed. India: Banarsidas Baton Publishers; 2001| PP. 46–50.

2-  ا. اچ. پورلارد ، فرحت. یوسف، پولارد جی ان. روشهای تحلیل جمعیت . ترجمه: آیت اللهی ع‌ر، سیفی م ، عباسی ر، منصوریان م‌ک. چاپ چهارم . شیراز: مرکز نشر دانشگاه شیراز . سال 1380 . صفحه 44 تا 48.

3. Kuakas K| Chaves S. Deaths by sex and underlying cause of death . WHO. World Health Report 2000. Report of Director – general WHO.

4-  ملکی م، اورعی س . آترو اسکلروزیس: در: عزیزی ف، حاتمی ح، جانقربانی م. اپیدمیولوژی و کنترل بیماریهای شایع در ایران. چاپ اول. تهران : نشر اشتیاق . 1379 . صفحه 10 تا 12 .

5- نقوی م، اکبری م‌ا. همه گیری شناسی آسیب‌های ناشی از علل خارجی (حوادث) در جمهوری اسلامی ایران. چاپ اول. تهران: انتشارات فکرت ؛ اسفند 1381 ؛ صفحه43 تا 49 .

6- صادقی حسن آبادی ع. حوادث و سوانح : در: عزیزی ف، حاتمی ح، جانقربانی م. اپیدمیولوژی و کنترل بیماریهای شایع در ایران. چاپ اول. تهران : نشر اشتیاق . 1379 . صفحه 300 تا 302 .

7- محققی م‌ع. مقدمه‌ای بر اپیدمیولوژی سرطانها: در: عزیزی ف، حاتمی ح، جانقربانی م. اپیدمیولوژی و کنترل بیماریهای شایع در ایران. چاپ اول. تهران : نشر اشتیاق . 1379 . صفحه 178 تا  181.