بررسی مسائل و مشکلات انتخاب شغل در گروهی از دانشجویان دانشگاههای شهر اصفهان و ضرورت ارائه خدمات مشاوره شغلی از نظر آنها

دکتر عبدلله شفیع آبادی

عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبائی

کیومرث فرح بخش

دانشجوی دکتری مشاوره دانشگاه علامه طباطبایی 

عضو هیئت علمی گروه مشاوره دانشگاه  اصفهان

 

                    چکیده

پژوهش حاضر به منظور بررسی میزان آگاهی دانشجویان از فرایند انتخاب شغل و نیاز آنان به خدمات مشاوره ای در این راستا به عمل آمده است یک نمونه 200 نفری از دانشجویان انتخاب شدند و پرسشنامه ای که بدین منظور تهیه شده بود در اختیار آنان قرار گرفت نتایج  نشان می دهد که 89% دانشجویان اظهار داشته اند نیاز به مراکز یا کسانی دارند که بتواند آنها را در فرآیند شغل‌یابی آموزش دهد، همچنین 70% انتخاب شغل را خارج از توان و اراده خود می دانند و 75% از نوع اقداماتی که باید انجام دهند تا پس ازفراغت از تحصیل به شغل مورد  نظر  خود دست یابند هیچ آگاهی ندارند. سایر یافته های این پژوهش نشان می دهد لازم است خدمات مشاوره شغلی بطور  جدی در مراکز مشاوره دانشگاهها توسعه یابد تا مهارتها ، روشها و توانائیهای دانشجو را در انتخاب شغل بالا ببرد به نحوی که او خودش درصدد شناسائی فرصتهای تازه شغلی برآید. دراین مقاله گزارش نتایج یک تحقیق که به منظور بررسی مسائل و مشکلات دانشجویان در انتخاب شغل به عمل آمده است ارائه می گردد.

        انتخاب شغل یکی از سرنوشت سازترین تصمیم گیریهای یک فرد در طول زندگی است که از طریق آن آینده ، سبک زندگی و میزان سلامت روانی و مفید یا غیر مفید بودن خود را رقم می زند. شغل در دوره بزرگسالی مهمترین و اساسی ترین عامل تأمین نیازهای مادی و روانی انسان است . هویت ،استحکام شخصیت و سلامت روانی هر شخصی بعد از 25 سالگی بستگی به شغل او دارد. برخی تصور می کنند دوره رشد انسان تا سنین 20 الی25  سالگی است و عوامل گوناگون را در آن دخیل می دانند در حالیکه از نظر برخی این رشد و تکامل در بعد روحی و روانی تا آخر عمر ادامه دارد و تداوم رشد مستلزم ارضاء نیازهاست (شفیع آبادی 1381 ، اردبیلی 1378). یکی از نیازهای اساسی رشد انسان بعد از سنین تقریباً 20 سالگی داشتن شغلی است که علاوه بر نیازهای مادی بتواند نیازهای روحی او را ارضاء کند ، عدم انتخاب شغل یا انتخاب شغل نامناسب می تواند مانع این رشد و تکامل روحی و در نتیجه بروز انواع آسیب های روحی و روانی خواهد شد. شغل یک امر انتخابی است و تا حدی زیادی تابع نحوه تصمیم گیری  شخص است(الکساندریا 2003). هر انتخاب سه شرط لازم است:

1- وجود مشاغل متعدد و گوناگون 

2- داشتن آزادی و اختیار برای انتخاب

3- داشتن انگیزه (شفیع آبادی 1381)

        سوپر و دیگران رشد حرفه ای و و بلوغ حرفه را برای این انتخاب ضروری و لازم میدانند(نیرارافمن و همکاران،2001  ، شفیع آبادی 1381).  به علاوه وقتی سخن از انتخاب و تصمیم گیری به عمل می آید مهارت تصمیم گیری و انتخاب ، مهارت مهم و اساسی برای آن خواهد بود( وانگ،لیجان و، ویم و زی 2001).  تصمیم گیری برای انتخاب شغل در دنیای  امروز و برای نسل جوان یک امر بسیار پیچیده است که نیاز به مهارت دارد (امیتد وجودیت . د. 1993 ) .   انتخاب شغل کار ساده ای نیست که یک دانشجو بتواند در یک زمان کوتاه و محدود و بلافاصله بعد از فراغت از تحصیل به عمل آورد. جستجوی شغل و کار یکی از مهارتهای اساسی و مهم زندگی در قرن بیستم و به طریق اولی قرن بیست و یکم است ، زیراشرایط عدم تَعَیُن در دنیای متحول امروزی. انتخاب وتصمیم گیری شغلی را آنچنان پیچیده کرده یک فرد با یادگیریهای معمول و روزمره و اخذ یک مدرک تحصیلی قادر به دستیابیِ شغل مناسب نیست، به عبارت دیگر دنیای اقتصادی امروز  حالت ثابت و یکنواختی ندارد و قوانین معین و همیشگی بر آن حکم فرما نیست تا فرد بتواند بر اساس آنها تصمیم بگیرد. در چنین وضعی شخص جویای کار، نیازمند مهارتهای روحی و روانی و اجتماعی خاصی است که بتواند در این دنیای بی ثبات و شدیداً متغیر شغل و کار مورد نظر و متناسب با استعداد خود را جستجو کند و با آن سازگار گردد، یا برحسب نیازها و پیشرفتهای تازه ، شغل یا مشاغل جدید را ایجاد کند(ژوسی انیسما 1998). آموزش این مهارتها نیاز به زمان دارد و باید متناسب با وضع رشد روانی – اجتماعی دانشجو باشد.به علاوه برخی صاحب نظران در مشاوره شغلی عقیده دارند انتخاب شغل یک فرایند تحولی و رشدی است که یک شخص باید آن را طی کند ،چنانچه شخصی این مراحل به نحو صحیح پشت سر نگذارد نمی تواند شغل مناسبی را برای خود انتخاب کند (سوزان. دی وبلاستین دیوید،1994). گینزبرگ(1951)یکی از این افراد است واولین کسی است که تحولی بودن انتخاب شغل را مطرح کرد او عقیده دارد

مراحل انتخاب شغل عبارتند از

1- دوره رؤیائی  از تولد تا 11 سالگی.

2- دوره آزمایش از 17-11 که در آن فرد علائق ، اشتعدادها ویژگیهای فردی و ارزشهای خود را کشف می نماید.

 نمی باشداما نکته بسیار  مهمی که این نظریه ها بر آن تأکید دارند این است که طی کردن ا ین مراحل رشد نیازمند شرائط و امکانات خاص خود میباشد . این شرائط و امکانات برنامه هائی هستند که  باید توسط مراکز مشاوره ای در دانشگاها ارائه گردند . تنها مرکزی که در دانشگاه می تواند به لحاظ علمی فنی و تخصصی این فرآیند رشد را تسهیل نماید مراکز مشاوره دانشجویی هستند، این مراکز باید در راستای خدمات پیشگیرانه و رشد دهنده جنبه های سلامت روانی دانشجو اقداماتی را در زمینه گسترش این مهارتها به عمل آورند. این خدمات مشاوره شغلی باید به تناسب شرائط و ویژگیهای خاص دانشجویان صورت گیرد. باید دید دانشجویان از نظر رشد و تحول شغلی در چه مرحله ای هستند و از نظر روحی در چه مرحله ای به سر میبرند؟ بر اساس پژوهش  آدمیت و همکاران در سال 1993 از طریق مصاحبه با جوانان دانشجو و با استعداد بعمل آمد دریافتند آنان در انتخاب شغل دارای ویژگیهای همچون حساسیت بالا نسبت به نظر دیگران و کمالگرایی هستند. کرد و همکارانش (1988) دریافتند بسیاری از افراد خلاق و با استعداد اهداف و هویت شغلی خود را برروی چند زمینه محدود شغلی متمرکز می سازند. لئونگ ( 1994) دریافت اکثر دانشجویان رفتاربا استعداد مشاغلی را برای خود جستجو می کنند که از موقعیت اجتماعی بالایی برخوردار باشد. از نظر سوپر دوره دانشجویی زمانی است که فرد باید درانتخاب شغل به واقعیت بیشتر توجه کند و از طریق گذراندن دوره های کارآموزی  خویشتن را بیازماید. نفلکامپ و اسلپیتزا (KNEFELKAMP&SLEPITZA)  1976 مراحل تحول شناختی دانشجویان را در زمینه انتخاب شغل بررسی کردند . حرکت ازیک مرحله به مرحله دیگر مستلزم درک دانشجو از روابط متغیرهای زیادی همچون هویت فردی ، ارزشها و علایق در فرآیند تصمیم گیری شغلی است این مراحل به نظر آنان عبارت است از :

·         

1-          مرحله دوگانه گرایی : در این مرحله دانشجویان تصور می کنندکه فقط امکان یک انتخاب برای آنان وجود دارد این الگوی فکری ساده و دو قطبی است ، یعنی یا شغلی برای آنها وجود دارد یا ندارد. در این مرحله انتخاب شغل دانشجویان دارای جهت گیری خارجی هستند و عوامل خارج ازخود را مؤثر در انتخاب شغل می دانند.

·         

حرفه ای را شناسائی و جمع بندی کند.

·         

3-          نسبیت گرایی : در این مرحله دانشجو از جهت گیری بیرونی به جهت گیری درونی رو‌می‌آورد و عقیده پیدا می کند که مهمترین عامل در تصمیم گیری شغلی و حرفه ای خودش می‌باشد و مسئولیت بیشتری را در انتخاب شغل پذیرا می باشد.

·         

4-           تعهد همراه با نسبیت گرایی : در این مرحله دانشجویان مسئولیت بالایی را برای فرآیند تصمیم گیری شغلی پذیرا می گردند. آنها در این مرحله ارزشها ، اهداف ، مقاصد و هویت خود را شکل می دهند. به نظر نفلکامپ و اسلپیتزا عوامل زیر در تغییر کیفی تحولات الگوی رشدی فوق مؤثرند:

-                مرکز کنترل : یعنی نقطه نظر دانشجویان درباره عامل اصلی در انتخاب شغل، یعنی ابتدا داری مرکز کنترل بیرونی هستند و سپس به دنبال مرکز کنترل درونی می روند.

-                تحلیل توانایی پردازش و شناسایی متغیرهای مؤثر در تصمیم گیری شغلی.

-                ترکیب : توانائی جمع بندی و کسب یک ادراک کلی و دورنمای جامع از تصمیم گیری شغلی.

- ساختار زبانی : توانایی استفاده از زبان بیانی ونوشتاری در فرآیند تصمیم گیری حرفه ای.

-                پردازش خود : توانایی تحلیل خود و یاد گیری بیشتر دربارة خود از تجارب مختلف.

-                انعطاف پذیری در برداشتها و ادراکات .

-                 توانایی پذیرش مسئولیت.

-                توانایی پذیرش و ایفای نقش .

-                توانایی خطر پذیری برای خود ( زونکر 1994 )

با توجه به آنچه گفته شد به آسانی می توان نتیجه گرفت از نظر متخصصان مشاوره شغلی فراهم بودن مشاغل متعدد و گوناگون در جامعه شرط کافی برای انتخاب شغل نیست ، بلکه رشد و تکامل روانی فرد و همچنین رسیدن به بلوغ حرفه ای از لوازم مهم این انتخاب است که در صورت نبود آن انتخاب درستی انجام نخواهد شد. دانشجویان در انتخاب شغل دارای مشکلات گوناگونی هستند. پژوهشی که بر روی 200 نفر از دانشجویان شهر اصفهان بعمل ِآمد نشان دهنده آن است که دانشجویان ما نیز در مراحل مختلف رشد و تکامل حرفه ای قرار دارند پاسخهای آنان به پرسشنامه ای که در این زمینه تهیه شده است گویای این واقعیت است. هدف این پژوهش آن بوده است که مشخص سازد نگرش و عقیده دانشجویان در زمینه انتخاب شغل چگونه است، چه مشکلاتی را برای خود در  انتخاب شغل قائلند و به نظر آنان تا چه اندازه مشاوره شغلی در دانشگاهها ضرورت دارد. نمونه مورد مطالعه دانشجویانی هستند که از یک نمایشگاه فرهنگی که در آن انواع لوازم التحریر دانشجوئی فروخته می شد انتخاب شده اند. ابتدا با هر دانشجو مصاحبه مختصری بعمل می آمد تا موافقت او برای پاسخ به پرسشنامه جلب گردد. بنابراین جامعه مورد مطالعه دانشجویان رشته های مختلف علوم انسانی ، پایه و فنی هستند که از جامعه در دسترس انتخاب شده اند.

ابزار جمع آوری ا طلاعات در این پژوهش پرسشنامه ای است که بر اساس اهداف راهنمایی و مشاوره شغلی در مراکز آموزشی تهیه گردیده است این پرسشنامه اطلاعات زیر را درباره دانشجویان جمع آوری می کند:

1- میزان اهمیت و ضرورت شغل از دیدگاه آنان

2- عوامل تأثیرگذار در انتخاب شغل از نظر آنان.

3- نوع فعالیتها و کارهایی که در زمینه انتخاب شغل انجام داده اند .

4-  میزان ضرورت و اهمیت ارائه خدمات  مشاوره شغلی توسط مراکز مشاوره در دانشگاهها.

 

داده های پژوهش :

داده های حاصل از اجرای پرسشنامه  در جداول زیر آمده است:

 

جدول شماره 1 – داده های مربوط به درک اهمیت و ضرورت کار و شغل برای خود و برای جامعه

 

هدف از سؤالات فوق آن بود که مشخص شود دانشجویان ما در چه مرحله ای از رشد و تحول شغلی هستند و تا چه اندازه اشتغال ذهن آنان را به خود مشغول کرده است. داده های جدول نشان می دهد که اکثریت دانشجویان به سِؤال اول ، دوم، سوم و پنجم پاسخ زیاد و خیلی زیاد داده اند. این نگرانیها در دانشجویان طبیعی است و باید باشد، البته چنانچه اقدامی از طرف مراکز مشاوره در راستای کاهش این نگرانی صورت نگیرد ممکن است تبدیل به افسردگی گردد و انگیزه دانشجو را در درس خواندن ا زاو بگیرد همچنانکه در سؤال پنج نشان می دهد نگرانی 105 نفر از 200 سبب کاهش انگیزه آنان از درس خواندن شده است.

جدول شماره 2 – عوامل مؤثر در میزان موفقیت برای انتخاب

به نظر شما هر یک از عوامل زیر تا چه میزان در موفقیت شما برای انتخاب شغل مؤثر است؟

داده های جدول فوق بیانگر آن است که دانشجویان عوامل مختلفی را در موفقیت خود هنگام جستجوی شغل مؤثر می دانند ، از داده ها می توان چنین نتیجه گرفت که آنان به یک
جمع بندی کلی راجع به تأثیر عوامل مختلف در انتخاب شغل رسیده اند. آنها هم بر عوامل خارج از خود و هم به عوامل مربوط به خود در انتخاب شغل معترفند.

 

جدول شماره 3 – میزان فعالیتهایی که دانشجویان در زمینه انتخاب شغل انجام داده اند

- هر یک از جملات زیر تا چه اندازه در باره شما مصداق دارد

 

جدول فوق بیانگر نوع فعالیتهایی است که دانشجویان در راستای جستجوی شغل انجام داده اند  نتایج این جدول نشان  می دهد که میزان تلاش و کوششی که در این زمینه انجام داده اند چندان قابل توجه نیست برای آنکه به یک شاخص کلی از میزان فعالیتها و نوع کارهایی که دانشجویان انجام داده اند تا بتوانند در مسیر رشد شغلی و حرفه ای گام بردارند این محاسبات را انجام داده ایم ، ابتدا درصد پاسخ به هریک از گزینه های سؤالات فوق را محاسبه کرده ایم سپس درصد گزینه های خیلی زیاد و زیاد را با هم و گزینه های کم و خیلی کم را جداگانه با هم جمع کرده  و پس از آن میانگین درصدهای مربوط به گزینه های خیلی زیاد و زیاد را  و همچنین خیلی کم و کم را در همه سؤالات محاسبه کردیم. نتایج نشان می دهد که بطور متوسط 4/23 % دانشجویان فعالیتها و اقدامات فوق را در حد زیاد و خیلی زیاد انجام داده اند در حالیکه 6/76% دانشجویان فعالیتهای فوق را در حد کم و خیلی کم انجام داده اند. این نتایج بیانگر آن است که باید اقداماتی از سوی مراکز مشاوره دانشجوئی به منظور تشویق دانشجویان برای انجام فعالیتهای مذکور بعمل آید.

جدول شماره 4 – میزان نیاز به خدمات مشاوره شغلی در دانشگاه

- برای آنکه در آینده بتوانید شغل مناسبی انتخاب کنید مشخص سازید در هر یک از زمینه های زیر تا چه اندازه به کمک یک مشاورشغلی نیاز دارد؟

 

جدول فوق بیانگر میزان نیاز دانشجویان به انواع خدمات مشاوره شغلی از سوی مراکز مشاوره در دانشگاهها است. فراوانی پاسخ به اکثر سؤالات فوق نشان دهنده آن است که از نظر دانشجویان برای انتخاب شغل مناسب و کسب مهارت در زمینه انتخاب شغل وجود مشاوره شغلی در دانشگاهها امری ضروری و اساسی است . میانگین درصد پاسخهای خیلی زیاد و زیاد به سؤالات فوق 77% است در حالیکه میانگین درصد پاسخ به  به گزینه های کم و خیلی کم 33% می باشد. میانگین درصد پاسخها به این جدول و جدول شماره 3  با یکدیگر هماهنگ است.

 

بحث و نتیجه گیری :

            نتایج حاصل از پژوهش مذکور و دیدگاههای صاحبنظران در مشاوره شغلی بخوبی روشن می سازد که وظایف و رسالت مراکز مشاوره در دانشگاهها در زمینه مشاوره شغلی چه چیزی باید باشد . اهم اقداماتی که این مراکز باید جهت ا رائه خدمات مشاوره شغلی انجام دهند به شرح زیر است :

1- فراهم کردن زمینه های مناسب به منظور افزایش درک دانشجویان از واقعیات مربوط به مشاغل در جامعه و موقعیت رشته تحصیلی آنان در رابطه با مشاغل موجود در جامعه .

2- توسعه این دیدگاه و عقیده در دانشجویان  که برای انتخاب شغل ، مهارت و اطلاعات مناسب لازم است . دانشجویان باید دریابند  انتخاب شغل یک پروژه است که باید در طول دوره تحصیل آن را طراحی و اجرا نمایند. ایجاد این دیدگاه در دانشجویان موجب تکاپو در آنان برای کسب مهارتهای جستجوی شغل و شغل آفرینی  می شود.

3- از وظایف مراکز مشاوره در دانشگاهها آن است که دانشجویان را با انواع فعالیتها و کارهایی که لازم است در قالب پروژه شغل یابی انجام دهند آشنا سازد. این فعالیتها بسیار گسترده و وسیع است. بخشی از آن شامل کارهایی است که در جدول شماره 3 و 4  این مقاله آمده است.

4- بطور خلاصه می توان انواع کارهایی را که در مراکز مشاوره تحت عنوان مشاوره شغلی ارائه می شود به شرح زیر تقسیم کرد:

            الف) کمک به دانشجویان در زمینه خودشناسی شغلی و کسب خودپنداری حرفه ای : در این قسمت در قالب کلاسهای آموزشی یا جلسات مشاوره گروهی با استفاده از ابزار گوناگون روانشناسی به دانشجو کمک می گردد تا استعدادها ، رغبتها ، علایق ، انتظارات و اهداف شغلی خود را کشف نماید و آنها را سازماندهی کند. این عمل جریانی است که باید پیوسته در طول دوره دانشجویی انجام شود تا او در زمینه خودپنداری حرفه ای به تبلور برسد.

            ب) شناخت مشاغل و فرصتهای شغلی و نحوة شغل آفرینی: در این قسمت به دانشجو کمک می گردد کلیه سازمانها ، ادارات ، ارگانها و مراکزی را که در آنها مشاغل مربوط به رشته تحصیلی او وجود دارد شناسایی نماید به علاوه به او کمک می گردد تا خلاقانه موقعیتهای تازه ای را از نظر شغلی برای رشته تحصیلی خود پیدا کند، لازمه شغل آفرینی آن است که دانشجو از فرصتهای شغلی موجودِ مربوط به رشته تحصیلی خود آگاه شده و سپس به موقعیت های جدید بیندیشد.

            ج ) آموزش مهارتهای شغل یابی : مراکز مشاوره ای در دانشگاهها می توانند انواع مهارتهای لازم برای جستجوی شغل در جامعه را شناسایی کرده و آن را به دانشجو آموزش دهند ، بعلاوه دانشجویان باید از روندهای  موجود ا نتخاب شغل در جامعه آگاهی یابند. برخی از مهارتهایی که لازم است دانشجویان در این زمینه یاد  بگیرند عبارتنداز : نحوة معرفی خود به صاحبان مشاغل ، نحوة برقرای ارتباط با سازمانها و ادارات ، نحوة نامه نگاری و درخواست شغل ، نحوة شناسایی فرصتها و امکانات شغلی و....

            د) آموزش مهارت تصمیم گیری : یعنی اینکه شخص بتواند فرآیند تصمیم گیری را درک کند ، اصول تصمیم گیری را برای یافتن شغل بکار ببندد ، موانع تصمیم گیری صحیح را بشناسد ، انواع تصمیم گیری را درک کند.

فهرست منابع

- شفیع آبادی عبدالله ، راهنمایی و مشاوره شغلی و حرفه ای نظریه ها و مفاهیم انتخاب شغل ، تهران ، انتشارات رشد ،1381 .

- اردبیلی یوسف ، راهنمایی و مشاوره حرفه ای و روشهای کسب و کاربرد اطلاعات شغلی ، تهران ، مؤسسه نشر  ویرایش ، 1378 .

- نیرارافمن ، ویلیام بندات ، دایان سوکی نیک ، برنامه آمادگی شغلی ، ترجمه مرجان فرجی ، تهران انتشارات رشد، 1381 .

 

Alexandria |Career counseling for human development: An international perspetive| The Career Development Quarterly. Jun 2003. vol.51 |Iss. 4; pg. 306

 

Emmett| Judith D.| Minor| Carole W: CAREER DECISION-MAKING FACTORS IN GIFTED YOUNG

ADULTS | Career Development Quarterly| 08894019| Jun93| Vol. 41| Issu

   

Susan D.| Blustein| David L|  READINESS FOR CAREER CHOICES: PLANNING| EXPLORING| AND DECIDING |  By: Phillips|.| Career Development Quarterly| 08894019| Sep94| Vol. 43| Issue 1

WENDY PATTON1_ & JAN LOKAN2  Perspectives on Donald Super’s Construct of Career Maturity Internat. Jnl. for Educational and Vocational Guidance 1: 31–48| 2001.

WANG| LI JUAN 1 & WEI| MU ZHI Vocational guidance and career planning in China  International Journal for the Advancement of Counselling 20: 27–35| 1998.Kluwer Academic Publishers. Printed in the Netherlands.

 

Zunker| Vernon ; Career  Counseling Applied  Concepts of  Life   Planning; California| Brooks/ Cole Publishing  Company; 1994.

 

JUSSI ONNISMAA;Career guidance training: Dealing with uncertainty*

International Journal for the Advancement of Counselling 20: 175–190|

 1998 Kluwer Academic Publishers. Printed in the Netherlands.