ششمین همایش مراکز تحقیق و توسعه صنایع و معادن (5-4 تیر 1386)

حضور واحدهای فناوری در پارک‌ها و مراکز رشد علم و فناوری،

همسویی با جهانی شدن تحقیق و توسعه

(مطالعه موردی: شهرک علمی و تحقیقاتی اصفهان)

قاسم مصلحی¹، حسن خاکباز²

1-دانشیار دانشکده مهندسی صنایع دانشگاه صنعتی اصفهان و رئیس شهرک علمی و تحقیقاتی اصفهان

2-کارشناس ارشد مهندسی صنایع، دفتر طرح و برنامه شهرک علمی و تحقیقاتی اصفهان

چکیده

در دهه‌های اخیر، تغییرات تکنولوژیکی و نوآوری‌هایی که بواسطه تحقیق و توسعه پدید آمده است، مهمترین دلیل رشد بهره‌وری و افزایش رفاه می‌باشد. درنتیجه اغلب کشورهایی که رشد اقتصادی چشمگیری داشته‌اند کشورهایی هستند که سرمایه‌گذاری اساسی بر روی تحقیق و توسعه کرده‌اند. بنابراین بکارگیری ظرفیت‌های تحقیق و توسعه برای کشورهای درحال توسعه، ضرورتی است که برای بالا رفتن از نردبان توسعه و رسیدن به کشورهای توسعه یافته بایستی مورد توجه قرار گیرد. از آنجا که واحدهای فناوری نقش عمده‌ای در جهانی‌سازی تحقیق و توسعه ایفا می‌کنند، توجه به فرصت‌ها و خطرات پیش روی این واحدها برای کشورهای درحال توسعه لازم و ضروری می‌باشد. یکی از فرصت‌های پیش روی واحدهای فناوری، حضور در پارک‌ها و مراکز رشد علم و فناوری می‌باشد. پارک‌ها و مراکز رشد علم و فناوری نه تنها در ارتباط با فناوری‌های نوین فعالیت می‌کنند، بلکه فعالیت آنها در ارتباط با ارائه خدمات پیشرفته، فرآیندهای تحقیق و توسعه، انتقال فناوری، تجاری‌سازی ایده‌های تحقیقاتی و بازاریابی نیز می‌باشد. در این مقاله ضمن بررسی تحقیق و توسعه و جهانی‌شدن آن، قابلیت‌های موجود در پارک‌ها و مراکز رشد علم و فناوری و اهمیت حضور واحدهای فناوری در این مراکز بیان می‌گردد. در انتها نیز فرصت‌های موجود در شهرک علمی و تحقیقاتی اصفهان به عنوان یک سازمان پیشرو در مباحث پارک‌ها و مراکز رشد علم و فناوری برای واحدهای فناوری مورد تجزیه و تحلیل قرار می‌گیرد.

 

واژه‌های کلیدی: واحدهای فناوری، جهانی‌شدن تحقیق و توسعه، پارک‌ها و مراکز رشد علم و فناوری

 

1- مقدمه

تحقیق و توسعه به عنوان یکی از عوامل مهم پیشرفت جوامع به شمار می‌رود. در دنیای کنونی و در اقتصاد دانش‌محور حاکم بر جهان، کشورهای توسعه یافته پیوسته بر حجم سرمایه‌گذاری خود بر روی پژوهش و فناوری می‌افزایند تا از این طریق بتوانند بر اساس نوآوری و خلاقیت، موقعیت و برتری خود را در بازار رقابتی حفظ نمایند [1]. در این میان کشورهایی که سهم بیشتری در تولید علم و فناوری دارند و به خوبی آن را مدیریت می‌نمایند، سهم قابل توجهی از بازار جهانی را به خود اختصاص داده و از توان اقتصادی بالایی برخوردار می‌باشند. از سوی دیگر کشورهای در حال توسعه زمانی قادر خواهند بود زمینه‌های لازم را برای جذب و بومی‌سازی فناوری‌های وارداتی، نوآوری‌های تحقیقاتی، رفع اصولی مشکلات اقتصادی و حضور در بازارهای جهانی فراهم سازند که تحقیقات و سرمایه‌گذاری بر روی فعالیت‌های تحقیقاتی را در کشور خود گسترش دهند.

امروزه توسعه فناوری، نتیجه فعالیت‌های شبکه‌ای از اجزا و مستلزم روابط مناسب بین این اجزا می‌باشد. یکی از ساختارهای مهم به منظور توسعه فناورانه کشورها، ایجاد و توسعه هدفمند پارک‌ها و مراکز رشد علم و فناوری می‌باشد [2]. ایجاد و توسعه این مراکز که با هدف رفع نیازهای فناورانه جامعه و تجاری سازی نتایج تحقیقات شکل می‌گیرد و وظیفه حمایت‌های مالی و فکری و ارائه خدمات مشاوره‌ای، علمی و تخصصی را با افراد خلاق، نوآور و کارآفرین بر مبنای اصل هم‌افزایی به عهده دارد، می‌تواند بستر مناسبی برای حضور واحدهای فناوری و به فعلیت درآوردن پتانسیل‌های آنها در جهت توسعه فناوری باشد [3].

مطالعات انجام شده نشان می‌دهد که ایجاد پارک‌ها و مراکز رشد علم و فناوری در کشورهای توسعه یافته و برخی کشورهای در حال توسعه موجب گسترش فرهنگ تحقیق و توسعه و پیشرفت فناورانه و اقتصادی این کشورها شده است. اغلب کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه از جمله ژاپن، چین، کره‌جنوبی، سنگاپور و ... برنامه‌های متعددی برای ترویج پارک‌ها و مراکز رشد علم و فناوری، شهرک‌های علمی و تحقیقاتی و ... داشته و دارند و توسعه اقتصادی خود و حضور در بازارهای جهانی را مدیون فعالیت‌های برنامه‌ریزی شده در این حوزه می‌دانند. ایران نیز اگرچه با تاخیر، فعالیت خود را در زمینه ایجاد پارک‌ها و مراکز رشد علم و فناوری آغاز نموده است. در حالی که کشورهای جنوب شرقی آسیا وارد بازارهای جهانی شده‌اند، این تأخیر باید با برنامه‌ریزی دقیق و تلاش مضاعف و مدیریت اصولی در این حوزه جبران گردد. بنابراین دولت به عنوان هدایت‌کننده و حمایت کننده اصلی دانش‌آموختگان دانشگاهی، واحدهای فناوری به عنوان تولیدکنندگان فناوری و پارک‌ها و مراکز رشد علم و فناوری به عنوان حامیان واحدهای فناوری دانش‌محور بایستی دست به دست هم داده تا بتوان گامی اساسی در جهت توسعه اقتصاد دانایی‌محور که فصلی از قانون برنامه چهارم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی نیز به آن اختصاص داده شده‌ برداشت.

این مقاله شامل چهار قسمت اصلی می‌باشد. در قسمت اول، تحقیق و توسعه و نقش واحدهای فناوری در این زمینه معرفی می‌گردد. در قسمت دوم، جهانی شدن و تحقیق و توسعه مورد مطالعه قرار گرفته است. قسمت سوم به توضیح و تشریح مفاهیم پارک‌ها و مراکز رشد علم و فناوری و نقش آنها در حمایت از واحدهای فناوری اختصاص دارد و در انتها نیز شهرک علمی و تحقیقاتی اصفهان به عنوان یک سازمان پیشرو در مباحث پارک‌ها و مراکز رشد علم و فناوری مورد تجزیه و تحلیل قرار می‌گیرد.

2- تحقیق و توسعه و نقش واحدهای فناوری

تحقیق و توسعه فرآیندی است که فعالیت‌های گسترده‌ای از تحقیقات کاربردی و خدمات مهندسی مانند ابداع، اختراع، طراحی محصول، نمونه‌سازی، طراحی و ساخت ماشین‌آلات و قطعات، تدوین دانش فنی، انجام آزمون‌ها و بهبود محصولات را در بر می‌گیرد [4]. در این راستا واحدهای فناوری نقش بسزایی در انجام فعالیت‌های تحقیق و توسعه‌ای دارند.

2-1- تعریف تحقیق و توسعه

صاحبنظران، تعاریف مختلفی برای تحقیق و توسعه ارائه کرده‌اند که در اینجا به چند مورد از آنها اشاره می‌شود [5].:

دکتر نواز شریف تحقیق و توسعه را چنین تعریف می‌کند: بزرگترین منبع یگانه نوآوری، تحقیق و توسعه است و توانایی حرکت همگام با دیگران و پیش افتادن از آنها چه در مورد کشورها و چه در مورد افراد بستگی به مهارت‌های نوآوری ایشان دارد.

تعریف یونسکو از تحقیق و توسعه نیز چنین است: تحقیق و توسعه عبارت از فرآیند پویای به هم پیوسته‌ای از تحقیقات پایه، تحقیقات کاربردی و تحقیقات توسعه‌ای است که نتایج علمی هر مرحله به صورت ذخیره‌ای از دانش در طول زمان گردآوری می‌گردند و این ذخایر به عنوان ورودی مهم و با ارزشی است که منشا ایده‌ها و اختراعات جدید در مرحله عمل می‌شود. به طور مثال دانش فنی و فناوری از طریق تلفیق نتایج حاصل از تحقیقات پایه‌ای و ذخایر موجود در مرحله تحقیقات کاربردی طی یک فرآیند به دست می‌آید.

به عبارت کلی، تحقیق و توسعه کار خلاقی است که به طور منظم و سیستماتیک جهت افزایش ذخیره علمی و دانش فنی انجام می‌شود و لذا این دانش در ابداع و اختراع استفاده می‌گردد و بر این اساس تحقیق و توسعه از طریق ابداع و نوآوری محصولات و فرآیندهای جدید موجب پیشرفت فناوری درونزا شده و از این گذر، رشد اقتصادی را تسهیل می‌کند.

2-2- اهمیت تحقیق و توسعه برای کشورهای در حال توسعه

دستیابی به فناوری‌های هدف بایستی یکی از اهداف مهم کشورهای در حال توسعه باشد. تجارب کشورهای توسعه یافته گویای این نکته است که پیشرفت فناوری در این کشورها تا حدود زیادی به فعالیت‌های تحقیق و توسعه و ایجاد زیرساخت‌های فناوری بستگی دارد. علاوه بر این کشورهای در حال توسعه به دلیل آنکه اغلب از فناوری وارداتی و برون‌زا برخوردارند در ضرورت و میزان اهمیت تحقیق و توسعه تردید داشته و سرمایه‌گذاری بر روی آن سهم اندکی را از تولید ناخالص داخلی (GDP) این کشورها به خود اختصاص می‌دهد [6]. حال آنکه:

اولاً حتی اگر استراتژی ملی کشوری مبتنی بر واردات فناوری نیز باشد، حوزه تحقیق و توسعه از اهمیت خاصی در آن کشور برخوردار است. زیرا بایستی فناوری با شرایط داخلی آن کشور سازگار گردد. به عبارت دیگر نیاز به بومی‌سازی فناوری برای کشورهای در حال توسعه لازم و ضروری است.

ثانیاً در نظم نوین جهانی، علم و فناوری عوامل کلیدی و اصلی در پیشرفت توان رقابت ملی در عرصه جهانی هستند. از آنجا که فناوری مادر را نمی‌توان خرید، استراتژی ملی کشورهای در حال توسعه‌ای که دارای اقتصاد مبتنی بر منابع مادی و طبیعی هستند و به این موضوع توجه نمی‌کنند، همواره به صورت دنباله‌رو کشورهای پیشرفته باقی خواهد ماند و اقتصاد آنان دیر یا زود به چالش کشیده خواهد شد.

2-3- نقش واحدهای فناوری در پیشرفت تحقیق و توسعه

واحدهای فناوری به عنوان یکی از اجزای مهم حلقه ارتباطی صنایع و دانشگاهها هستند و نقش ارزنده‌ای را در توسعه پژوهش‌های کاربردی، ارتقای فناوری و توسعه اقتصادی ایفا می‌کنند. این واحدها به طور عمده با هدف تحقیقات در محدوده مهندسی معکوس، بهینه‌سازی و رشد کمی و کیفی تولید، انتقال فناوری و نیز تجاری سازی دستاوردهای تحقیقاتی شکل می‌گیرند.

براساس بررسی‌های صورت گرفته، نقش واحدهای فناوری در پیشرفت فناوری و حل مشکلات صنایع کشورهای در حال توسعه دلگرم کننده نیست. ارزیابی‌ها نشان می‌دهد که ریشه‌های مشکلات و دلایل آنها به قرار زیرند [3]:

¨    به دلیل عدم معرفی درست واحدهای فناوری به صنعت و جامعه، استفاده کنندگان دستاوردهای این واحدها از توانایی‌های آنها اطلاع نداشته و یا اینکه اعتماد کافی به نتایج تحقیقات آنها ندارند.

¨    عدم اطلاع و درک عمیق مدیران واحدهای فناوری از نیازها و مشکلات صنعت و جامعه که موجب انجام تحقیقات به دور از نیازهای واقعی و جاذبه‌های بازار مصرف می‌گردد.

¨    فقدان یک سیستم خدمات تکمیلی واسطه‌ای و حمایتی جهت انتقال نتایج تحقیقات واحدهای فناوری به صنعت و بازار و همچنین نظارت بر اجرای آن

در ادامه مقاله، اهمیت وجود پارک‌ها و مراکز رشد علم و فناوری برای حمایت از واحدهای فناوری و غلبه بر مشکلات فوق تشریح می‌گردد.

3- جهانی شدن و تحقیق و توسعه

جهانی شدن مجموعه‌ای از دگرگونی‌هایی است که توانایی دولت‌ها را تحت تأثیر قرار داده و به همگرایی اقتصادی و فرهنگی در سراسر جهان منجر می‌گردد [5]. در این میان ضرورت همسویی با جهانی شدن تحقیق و توسعه بیش از پیش احساس می‌گردد.

3-1- جهانی شدن

آنچه در حال رخ دادن است و شرایط زندگی انسان را در تمامی جنبه‌ها دستخوش دگرگونی می‌کند، جهانی شدن نام دارد. اگر جهانی شدن از منظری متفاوت مورد تجزیه و تحلیل قرار گیرد، می‌توان آن را به انفجار خارق‌العاده در ابعاد فناوری، دانش فنی، مالی و تجارت در کالا و خدمات تعبیر نمود به نحوی که این امر به صورت قابل ملاحظه‌ای مفاهیم زمان و مکان را کاهش داده است [5]. از دیدگاه اقتصادی این پدیده باعث ادغام اقتصاد ملی کشورها در یک اقتصاد یکپارچه جهانی می‌گردد که این از طریق جریان آزاد تجارت و سرمایه میسر گشته و فناوری ارتباطات و اطلاعات تسهیل کننده این فرآیند بوده است.

جهانی شدن بر چهار عامل قوانین و مقررات، اقتصاد کلان، علایق مشتریان و فناوری اثر گذاشته که این عوامل به نوبه خود بر محیط تجارت جهانی و کسب و کار و در نتیجه بر شرکت‌های بزرگ جهانی تأثیرگذار است. اگرچه عواملی نظیر تبدیل اقتصاد صنعتی به اقتصاد دانایی‌محور، تغییر ساختار شرکت‌های بزرگ و ظهور شرکت‌های دیجیتالی به نحو شگرفی در تغییر محیط کسب و کار موثر بوده‌اند، ولی ظهور و گسترش اقتصاد جهانی را می‌توان دارای بیشترین نقش در این رابطه قلمداد نمود.

3-2- جهانی شدن تحقیق و توسعه

به دنبال توسعه وسایل ارتباطی، شبکه‌های اطلاع‌رسانی جدید و نظایر آن، تحقیق و توسعه وضعیتی جهانی به خود گرفته است. همین طور پیشرفت‌های علمی و فناوری خود جهانی شدن تحقیق و توسعه را عملی کرده است. پیشرفت‌های اینچنینی موجبات همکاری‌های علمی و فناوری را بین پژوهشگران در جوامع مختلف که به لحاظ جغرافیایی از یکدیگر دور هستند، امکان‌پذیر نموده است. همین طور به دنبال از بین رفتن روش‌های سنتی کنترل صادرات فناوری، توافقات در زمینه‌های تجارت آزاد، حفاظت از حقوق مالکیت معنوی، برداشتن موانع صدور فناوری از کشوری به کشور دیگر، تحقیق و توسعه رونق بیشتری در قالب جهانی پیدا نموده است.

آنچه مسلم است، جهانی شدن تحقیق و توسعه موضوعی کلیدی برای محققین دانشگاهی و تصمیم‌گیرندگان دولتی در جامعه کنونی می‌باشد [11]. بر این اساس حضور واحدهای فناوری که متشکل از دانش‌آموختگان دانشگاهی می‌باشند در پارک‌ها و مراکز رشد علم و فناوری به همسویی با جهانی‌شدن تحقیق و توسعه کمک شایانی می‌نماید.

4- پارک‌ها و مراکز رشد علم و فناوری، همسویی با جهانی شدن تحقیق و توسعه

اگرچه نوآوری، محرک افزایش دانایی است، اما تحقیق و توسعه اصلی‌ترین عامل تولید دانایی به شمار می‌آید. برای توسعه اقتصاد دانایی‌محور که امروزه به عنوان استراتژی کلیدی بسیاری از کشورهای توسعه‌یافته قلمداد می‌شود، باید بتوان به مهارت ایجاد فناوری از رهگذر تحقیق و توسعه دست یافت. برای دستیابی به این مهارت کشورها باید به دو توانایی اصلی زیر دست یابند:

¨    توانایی تبدیل ایده به محصول

¨    توانایی ثبت و فروش فناوری بدست آمده

کسب توانایی اول در گرو تکمیل زنجیره فعالیت‌های تحقیق و توسعه‌ای زیر می‌باشد:

¨    تحقیق و توسعه با هدف تربیت نیروی انسانی کارآمد و توسعه مرزهای دانش

¨    تحقیق و توسعه با هدف توسعه کاربردهای علوم مختلف

¨    تحقیق و توسعه با هدف توسعه محصولات و فرآیندها

¨    تحقیق و توسعه با هدف دستیابی به دانش فنی مورد نظر و تدوین آن

دستیابی به دو مورد نخست از طریق دانشگاهها قابل تحقق است و دستیابی به دو مورد سوم و چهارم از طریق پارک‌ها و مراکز رشد علم و فناوری میسر می‌گردد.

4-1- مراکز رشد علم و فناوری

مرکز رشد علم و فناوری به عنوان ابزار ایجاد شرایط کنترل شده برای توسعه واحدهای فناوری نوپا و حمایت از افراد خلاق با ایده‌های نوآورانه تعریف می‌شود [7]. شرایط کنترل شده شامل حداقل چهار منبع:

¨    پشتیبانی‌های منشی‌گری و دفتری

¨    کمک‌های اداری و اجرایی

¨    حمایت‌های مالی و ارائه تسهیلات

¨    تجربه‌های کسب و کار شامل: مدیریت، بازاریابی، حسابداری و بودجه‌بندی

می‌باشد. برای حمایت و پشتیبانی از واحدهای فناوری نوپا، مراکز رشد بایستی کارکردهای زیر را داشته باشند:

¨    مساعدت و یاری در هدایت مطالعات امکان‌سنجی، بازاریابی و فناوری و آماده‌سازی برنامه تحقیق و توسعه

¨    مساعدت در بکارگیری سرمایه وآماده‌سازی جهت بازاریابی و تجاری‌سازی ایده‌های نو، تجاری‌سازی تحقیق و توسعه و فعالیت‌های نوآورانه

¨    ارتباط با سایر مراکز علمی و تحقیقاتی و نیز صنایع و سازمان‌های اجرایی مختلف

¨    فراهم‌سازی امکانات فیزیکی مناسب برای انجام طرح‌های تحقیقاتی شامل امکانات خدماتی، اداری و فنی و تخصصی

¨    ارائه راهنمایی‌های مدیریتی، بازاریابی و ایجاد یک فضای حرفه‌ای

¨    فراهم نمودن زمینه‌های انتقال فناوری از جمله ثبت اختراع و تجاری‌سازی دستاوردها

¨    پرورش، جذب و نگهداری محققین برجسته واحدهای فناوری که کیفیت کاری بالایی دارند.

¨    تلاش در جهت جذب سرمایه‌های دولتی و خصوصی

مراکز رشدی که کارکردهای فوق را داشته باشند می‌توانند در حمایت از واحدهای فناوری گام موثری بردارند.

4-2- پارک‌های علم و فناوری

پارک‌های علم و فناوری به منظور تسهیل تولید و تجاری‌سازی فناوری به وسیله ایجاد هم‌افزایی بین مراکز تحقیقاتی، صنایع و سازمان‌های اجرایی و واحدهای فناوری طراحی و ایجاد می‌شوند. انجمن بین‌المللی پارک‌های علمی[1]، هدف اصلی پارک‌های علم و فناوری را افزایش ثروت در جامعه از طریق تشویق و ارتقای فرهنگ نوآوری و افزایش قدرت رقابت در میان شرکت‌هایی که متکی بر علم و دانش فعالیت می‌کنند، می‌داند. بر این اساس پارک‌های علم و فناوری بایستی خصوصیات زیر را داشته باشند:

¨    یک ارتباط کاربردی بین دانشگاهها، مراکز تحقیقاتی، صنایع و سازمان‌های اجرایی و واحدهای فناوری برقرار کرده باشد.

¨    به گونه‌ای طراحی شده باشند که توانایی تقویت و تشویق واحدهای فناوری که فعالیت‌هایشان ارزشمند بوده را داشته باشند.

¨    دارای تیم مدیریتی فعال و متخصص باشند به گونه‌ای که بتوانند ارتباط بین فناوری، تجارت و بازار را برای واحدهای فناوری مستقر فراهم آورند.

علاوه بر موارد فوق ارائه خدمات با ارزش افزوده بالا توسط پارک‌ها منجر به رشد و توسعه واحدهای فناوری و ارتقای فعالیت ها در جهت توسعه فناوری می‌گردد.

4-3- مزیت پارک‌ها و مراکز رشد برای واحدهای فناوری

برطبق آنچه تاکنون ارائه گردید و با توجه به اهداف و وظایفی که برای پارک‌ها و مراکز رشد علم و فناوری تبیین شده است، این مراکز دارای مزایای مختلفی برای واحدهای فناوری بوده که ذیلاً به برخی موارد مهم اشاره می‌گردد:

¨    با حضور محققین و نوآوران در قالب واحدهای فناوری در پارک‌ها و مراکز رشد علم و فناوری، دیگر مسوولیت اجرای طرح‌های تحقیق و توسعه‌ای دیگر بر عهده یک فرد نمی‌باشد، بلکه یک شرکت یا موسسه عهده‌دار انجام آن است و بنابراین مشکل متکی به فرد بودن تحقیق و توسعه تا حد زیادی از بین می‌رود. از طرفی با وجود بخش‌های خدماتی و مشاوره‌ای در پارک‌ها و مراکز رشد برای شناسایی نیازها و تعریف پروژه‌های جدید و نیز بازاریابی آنها، عملاً بخش زیادی از کارها تقسیم می‌گردد و واحدهای فناوری با خیالی آسوده‌تر به انجام فعالیت‌های فناورانه می‌پردازند.

¨    با توجه به این ضرورت که در نهایت نتایج تحقیقات بایستی در جهت رفع نیاز جامعه قابل استفاده باشد، بنابراین محققین واحدهای فناوری، تحقیقات خود را برای بازار انجام داده و بدین صورت تحقیقات کاربردی می‌گردد.

¨    ایده‌های نوآورانه‌ای که توسط مبتکرین و افراد خلاق برای حل مشکلات جامعه و صنعت ارائه می‌شود، اغلب بدون نمونه‌سازی مورد پذیرش دستگاههای متقاضی قرار نمی‌گیرد. حضور افراد با ایده‌های نوآورانه در قالب واحدهای فناوری در پارک‌ها و مراکز رشد، موجبات عملی کردن این ایده‌ها را فراهم می‌سازد.

¨    با حضور واحدهای فناوری در پارک‌ها و مراکز رشد، ریسک اجرای طرح‌های تحقیقاتی کاهش یافته و محققین کارآفرین با خاطری آسوده‌تر و از طرفی با جدیت و احساس مسوولیت بیشتر به دنبال اجرای ایده‌های ابتکاری خود خواهند بود.

مطالب فوق نشان می‌دهد که پارک‌ها و مراکز رشد ساختار مناسبی برای حضور واحدهای فناوری و در نتیجه همسویی با جهانی شدن تحقیق و توسعه می‌باشند.

5- مطالعه موردی: شهرک علمی و تحقیقاتی اصفهان

نظر به اهمیت ارائه مطالعه موردی و به منظور شفاف‌سازی مطالب ارائه شده، شهرک علمی و تحقیقاتی اصفهان به عنوان یک سازمان پیشرو در مباحث پارک‌ها و مراکز رشد علم و فناوری در این قسمت معرفی می‌گردد.

 

5-1- معرفی شهرک علمی و تحقیقاتی اصفهان

ایده تاسیس شهرک علمی و تحقیقاتی اصفهان در سال 1372 به عنوان اولین الگوی پارک‌های علمی در کشور مطرح گردید. مطالعات اولیه با همکاری تنگاتنگ مقامات محلی، مراکز دانشگاهی، سازمان‌ها و صنایع بزرگ استان با هدف دستیابی به تعریف دقیق و روشن از این ایده و بومی‌سازی آن مطابق با نیازهای جامعه در سال‌های ابتدایی انجام شد. پس از تصویب اساسنامه شهرک در سال 1376 از اواسط سال 1377 شهرک رسماً به وزارت علوم، تحقیقات و فناوری پیوست.

در حال حاضر شهرک علمی و تحقیقاتی اصفهان شامل چهار نهاد اصلی زیر می‌باشد:

¨    رشد مقدماتی

¨    مرکز رشد فناوری اطلاعات و ارتباطات (ICT)

¨    مرکز رشد جامع فناوری

¨    پارک علم و فناوری شیخ بهایی

در دوره رشد مقدماتی، هسته‌های فناوری مستعد که دارای ایده نوآورانه هستند مستقر می‌باشند. هسته‌های فناوری در صورت موفقیت در دوره رشد مقدماتی می‌توانند متقاضی استقرار در مرکز رشد گردند.

در مراکز رشد، شرکت‌ها و موسسات فناوری و نیز واحدهای تحقیق و توسعه صنایع که در مرحله راه‌اندازی هستند، مستقر می‌باشند. این واحدهای فناوری در صورت موفقیت در دوره رشد می‌توانند متقاضی استقرار در پارک علم و فناوری گردند.

پارک علم و فناوری شیخ بهایی تلاش می‌کند تا واحدهای فناوری متنوع و مختلفی که شرایط استقرار در پارک برای آنها وجود دارد را در کنار یکدیگر تجمیع نماید. در کنار هم قرار گرفتن این واحدهای فناوری که هر کدام در زمینه‌های مختلفی از علوم فعالیت دارند، منجر به گسترش تعاملات کاری و ایجاد محیط هم‌افزا با نگرش علم و فناوری می‌شود.

5-2- خدمات قابل ارائه به واحدهای فناوری در شهرک علمی و تحقیقاتی اصفهان

به طور کلی خدمات متنوعی به واحدهای فناوری مستقر در شهرک علمی و تحقیقاتی اصفهان ارائه می‌گردد که برخی از این خدمات صرفاً به واحدهای فناوری مستقر در مراکز رشد ارائه می‌گردد. در ادامه این خدمات معرفی می‌گردد.

5-2-1- خدمات پشتیبانی عمومی

واحدهای فناوری در شروع کار خود همواره نیاز به برخی امکانات از قبیل فضای اداری، کارگاهی، آزمایشگاهی، تجهیزات اداری و خدمات اداری دارند که شهرک علمی و تحقیقاتی اصفهان، امکانات فوق را در قالب سیستم خدمات پشتیبانی عمومی در اختیار واحدهای پذیرش شده قرار می‌دهد.

5-2-2- خدمات اطلاع‌رسانی

مهمترین خدمات اطلاع‌رسانی که به واحدهای فناوری ارائه می‌شود عبارتند از: دسترسی به شبکه داخلی و شبکه اینترنت، دسترسی به کتابخانه و منابع کتابخانه‌ای سایر مراکزی که دارای تفاهم‌نامه با شهرک می‌باشند و نرم‌افزارهای رایانه‌ای

5-2-3- خدمات مشاوره‌ای

با توجه به اهمیت خدمات مشاوره‌ای برای واحدهای فناوری، شهرک علمی و تحقیقاتی اصفهان خدمات مورد نیاز واحدهای فناوری را از طریق برگزاری سمینارهای مشاوره‌ای، عقد قرارداد با مشاورین حقیقی و حقوقی ارائه می‌نماید. خدمات مشاوره‌ای شامل: مشاوره حقوقی، بازاریابی، مالی و بازرگانی، مشاوره علمی، تدوین و پیاده‌سازی نظام مشاوره‌های مدیریتی برای واحدهای فناوری، برگزاری دوره‌های آموزشی با عناوینی همچون مدیریت بازار و بازاریابی، روش‌های تأمین منابع مالی، مدیریت مالی، مدیریت استراتژیک و ... می‌باشند.

5-2-4- خدمات فنی و تخصصی

شهرک علمی و تحقیقاتی اصفهان با هدف کمک به واحدهای فناوری در اجرای ایده و طرح‌های خود، ‌آزمایشگاه‌ها و کارگاه‌های مختلفی را ایجاد کرده است. مهمترین قسمت‌های ارائه دهنده این نوع خدمات شامل:

¨    مجموعه آزمایشگاههای مهندسی مواد (شامل پنج آزمایشگاه آنالیز، خواص مکانیکی مواد، متالوگرافی، عملیات حرارتی و مواد پیشرفته)

¨    آزمایشگاه شیمی و مهندسی شیمی

¨    آزمایشگاه زیست فناوری

¨    آزمایشگاه الکترونیک

¨    آزمایشگاه اندازه‌گیری ارتعاشات صنعتی

¨    آزمایشگاه انرژی

¨    کارگاه ساخت و تولید

¨    پایلوت صنایع شیمیایی

می‌باشند که هم به صورت مستقیم و هم به صورت غیر مستقیم به واحدهای فناوری خدمات ارائه می‌کنند.

5-2-5- خدمات مالی و اعتباری

واحدهای فناوری مستقر در مراکز رشد برای پرداخت هزینه‌های جاری خود می‌توانند از اعتبار خدماتی که شهرک در اختیار آنها قرار می‌دهد استفاده نمایند. علاوه بر این این واحدها می‌توانند از اعتبار دیگری موسوم به اعتبار تحقیقاتی در تبدیل ایده به محصول که در قالب یک قرارداد تحقیقاتی پرداخت می‌گردد نیز استفاده نمایند.

هسته‌های فناوری نیز می‌توانند از اعتبار حمایتی در جهت شناسایی و انجام کار تیمی، شناخت بازار و رقبا، تثبیت ایده مشخص و ... استفاده نمایند.

5-2-6- خدمات انتقال فناوری

در مسیر تجاری‌سازی نتایج حاصل از تحقیقات و نوآوری‌های نوین، حفاظت و نگهداری از دستاوردهای فکری و معنوی از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است. ثبت اختراعات از یک سو و حفظ و نگهداری قانونی از مالکیت‌های معنوی از سوی دیگر فرآیندهای کاملاً تخصصی هستند که معمولاً افراد مخترع و نوآور نیازمند دریافت خدمات در این زمینه می‌باشند. شهرک علمی و تحقیقاتی اصفهان در این راستا خدمات متنوعی از جمله زمینه‌های جستجوی تخصصی اسناد اختراع، کمک به ثبت اختراع در داخل و خارج از کشور، ارزش‌گذاری محصول و ... ارائه می‌نماید.

5-3- معرفی نمونه موفق

شرکت پژوهشی مهندسی ارتباطات سرونت که هم‌اینک در پارک علم و فناوری شیخ بهایی مستقر می‌باشد یکی از واحدهای فناوری موفق به شمار می‌رود. این شرکت در ابتدا به صورت یک هسته فناوری فعالیت خود را از سال 1379 آغاز نمود. زمینه فعالیت این هسته، شبکه‌های انتقال داده از قبیل سوییچ‌ها و روترها و طراحی اجزای مختلف یک سوییچ بود. پس از آن این هسته، با ثبت حقوقی ماهیت شرکت به خود گرفت. با توجه به زمینه‌های مختلف فعالیت شرکت شامل سخت‌افزار، نرم‌افزار و شبکه‌های رایانه‌ای این شرکت دستاوردهای متعددی داشته است که از آن جمله می‌توان به موارد زیر اشاره نمود:

¨    تولید هسته‌های core مدل HDL

¨    دستیابی به دانش فنی طراحی و برنامه‌ریزی سخت‌افزاری بر روی بوردهای مبتنی بر FPGA

¨    طراحی و ساخت محصولات VOD

¨    طراحی سیستم سخت‌افزاری و نرم‌افزاری VOIP

¨    طراحی و ارائه بسته امنیتی IDS

علاوه بر این در پاییز سال 1385، شرکت پژوهشی مهندسی ارتباطات سرونت در رقابت میان 100 واحد فناوری از 30 پارک علم و فناوری آسیا به عنوان یکی از 4 برنده جایزه ویژه انجمن پارک‌های علمی آسیا (ASPA Award) برگزیده شد. به اذعان مدیر عامل این شرکت، حمایت‌های بی‌دریغ شهرک علمی و تحقیقاتی اصفهان تأثیر بسزایی در کسب این موفقیت‌ها در عرصه جهانی داشته است.

 

6- نتیجه گیری

تحقیق و توسعه کار خلاقی است که به طور منظم و سیستماتیک جهت افزایش ذخیره علمی و دانش فنی انجام می‌شود و لذا این دانش در ابداع و اختراع استفاده می‌گردد و بر این اساس تحقیق و توسعه از طریق ابداع و نوآوری محصولات و فرآیندهای جدید موجب پیشرفت فناوری درونزا شده و از این گذر، رشد اقتصادی را تسهیل می‌کند. واحدهای فناوری به عنوان یکی از اجزای مهم حلقه ارتباطی صنایع و دانشگاهها نقش ارزنده‌ای را در توسعه پژوهش‌های کاربردی، ارتقای فناوری و توسعه اقتصادی ایفا می‌کنند. جهت پویایی واحدهای فناوری در کشور و آماده‌سازی آنها در روند جهانی شدن لازم است در سطح کلان کشور، سیاست‌ها و استراتژی‌های تدوین شده در بخش‌های مختلف و مرتبط با صنعت از قبیل وزارت صنایع و معادن، وزارت بازرگانی، وزارت اقتصاد و دارایی، وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی همراستا بوده و در جهت تقویت واحدهای فناوری قرار گیرند. این سیاست‌ها باید به نحوی باشد که بخش خصوصی با سودآور دانستن فعالیت‌های تحقیق و توسعه رغبت لازم را در وارد شدن به این عرصه پیدا نماید و محوریت توسعه در این بخش را بدست گیرد. این امر به توسعه درونزای تحقیق و توسعه در کشور کمک نموده و واحدهای فناوری کشور را از دولتی بودن نجات داده و موجبات بلوغ و رشد پایدار آنها را فراهم می‌سازد. آنچه مسلم است ایجاد پارک‌ها و مراکز رشد علم و فناوری که با هدف حمایت از واحدهای فناوری خصوصی شکل گرفته است به توسعه این فرآیند کمک بسیاری می‌کند. البته باید توجه نمود که ایجاد این مراکز چنانچه بدون هدف و بی‌برنامه صورت گیرد به یک تجربه شکست خورده تلخ منجر می‌گردد.

منابع و مراجع

[1] محمود موسوی مشهدی، "نقش دولت، دانشگاهها و پارک‌های علمی و تکنولوژی در توسعه صنایع پیشرفته"، هفتمین کنگره سراسری همکاری‌های دولت، دانشگاه و صنعت برای توسعه ملی، شهرک علمی و تحقیقاتی اصفهان، 1382

[2] رضا احمدی، "ضرورت، نقش و تاثیر مراکز رشد و پارک‌های علم و فناوری در تحقیق و توسعه"، پنجمین همایش مراکز تحقیق و توسعه صنایع و معادن، 1384

[3] مسعود ایرانمنش، "بررسی ارتباط صنعت با دانشگاهها و مراکز تحقیقاتی در استان کرمان و ارزیابی نقش پارک‌های فناوری در این ارتباط"، هفتمین کنگره سراسری همکاری‌های دولت، دانشگاه و صنعت برای توسعه ملی، شهرک علمی و تحقیقاتی اصفهان، 1382

[4] حسین پورآقاسی، "نقش واحدهای تحقیق و توسعه در دستیابی به نوآوری و فناوری‌های نو" ، پنجمین همایش مراکز تحقیق و توسعه صنایع و معادن ، 1384

[5] نادر آل ابراهیم، مرتضی مشایخی، امیر اخلاصی، "نقش واحدهای تحقیق و توسعه در روند جهانی شدن صنایع کشور با ابزار مدیریت دانش" ، پنجمین همایش مراکز تحقیق و توسعه صنایع و معادن، 1384

[6] لیلا منصوری‌فر، ناصر مزینی، "تحقیق و توسعه و ضرورت همکاری میان دانشگاه، صنعت و دولت"، پنجمین همایش مراکز تحقیق و توسعه صنایع و معادن، 1384

[7] سیدمحسن نساج حسینی، علی معراجی، "مرکز رشد کشاورزی، سامانه‌ای برای بهبود وضعیت کشاورزی و فرصت‌های شغلی آن"، دومین همایش پارک‌ها و مراکز رشد علم و فناوری، پارک علم و فناوری خراسان، 1383

[8] بهزاد سلطانی، "آشنایی با مراکز رشد، پارک‌ها و شهرک‌های علمی تحقیقاتی"، انتشارات شهرک علمی و تحقیقاتی اصفهان، 1381

[9] Guy| I.| A look at Aston Science Park| Technovation 16| pp. 217–218| 1996.

[10] K.F. Chan| Theresa Lau| Assessing technology incubator programs in the science park: the good| the bad and the ugly| Technovation 25| pp. 1215–1228| 2005.

[11] Alexander Gerybadze| Guido Reger| Globalization of R&D: recent changes in the management of innovation in transnational corporations| Research Policy 28| pp. 251–274| 1999.

[12] Phillip H. Phana| Donald S. Siegelb| Mike Wrightc| Science parks and incubators: observations| synthesis and future research| Journal of Business Venturing 20| pp. 165–182| 2005.

[13] Rhonda G. Phillips| Technology business incubators: how effective as technology transfer mechanisms?| Technology in Society 24| pp. 299–316| 2002