بررسی روند نزولی بورس‌های

کشورهای حوزة خلیج فارس

تهیه کننده: مرکز تحقیقات و توسعه بازار سرمایه ایران

تاریخ تهیه: اسفندماه 1384

1- مقدمه

فراز و فرود قیمت اوراق بهادار نه تنها سود و زیان سرمایه‌گذاران را در پی‌دارد بلکه اثرات روانی درخوری بر کل اقتصاد و جامعه می‌گذارد، از این رو تلاش برای دست‌یابی به شرایط هموار که ریسک فعالیت‌های مالی را نیز کاهش می‌دهد و از هیجانات متوالی در عرصة بازار اوراق بهادار می‌کاهد می‌تواند هدف مسئولان هر بازار سرمایه‌ای باشد. بورس‌های اوراق بهادار کشورهای حاشیة خلیج فارس در پی صعود درخور توجه پنج ساله از اواخر سال 2005 میلادی، سقوط کم سابقه‌ای را تجربه کرده‌اند و همچنان در شرایط بحرانی به سر می‌برند. بررسی شرایط حاکم بر بورس‌های مذکور و روند حاکم بر آنها می‌تواند تجربة مفیدی برای دست‌اندرکاران بازار سرمایه دیگر بورس‌ها به‌ویژه بورس‌های مشابه باشد. گزارش پیش رو پس از ارایه تصویر اجمالی از شش بورس مزبور، روند شاخص قیمت و ارزش معاملات آنها را در دو سال گذشته مورد بررسی قرار می‌دهد و به تحلیل علل صعود و نزول آنها می‌پردازد.

2- نگاهی بر بورس‌های اوراق بهادار حوزة خلیج فارس

2-1- بازار اوراق بهادار امارات متحده عربی[1]

معاملات اوراق بهادار در سال 2000 میلادی و با تأسیس شورای بورس اوراق بهادار و کالای امارات، بازار مالی دبی[2] و بازار اوراق بهادار ابوظبی[3] قاعده‌مند شد، هر چند معاملات مزبور پیش از آن نیز بدون وجود ضوابط مدون صورت می‌گرفت. شورای بورس امارات وظیفة قانون‌گذاری و کنترل بازار کالا و اوراق بهادار را با هدف تسهیل سرمایه‌گذاری پس‌اندازها و تعیین قیمت منصفانه و حمایت از سرمایه‌گذاران عهده‌دار است.

بازار مالی دبی به عنوان یک سازمان عمومی[4] دارای مسئولیت قانونی مستقل از 26 مارس 2000 آغاز به کار کرده است. این بازار در گام نخست به عنوان بازار ثانویه شرکت‌های سهامی، اوراق قرضه دولتی، اوراق بهادار شرکت‌های سرمایه‌گذاری و ابزارهای مالی محلی یا خارجی مورد تأیید، عمل می‌کند.

 

2-2- بازار اوراق بهادار عربستان سعودی[5]

بازار اوراق بهادار عربستان در اواخر دهة 1970 میلادی و با افزایش تعداد شرکت‌های سهامی بوجود آمد. در نبود مقررات مدون معاملاتی در اوایل دهة 1980 و با افزایش درآمدهای نفتی که حجم معاملات و ارزش بازار را افزایش داد، معاملات اوراق بهادار در بورس عربستان محدود شد. دولت عربستان در 1985 میلادی تمامی معاملات اوراق بهادار را تحت نظارت و کنترل ادارة امور مالی عربستان سعودی[6] درآورد و فعالیت‌های کارگزاری را به بانک‌های تجاری داخلی سپرد. در نوامبر 1984 شرکت ثبت سهام سعودی[7] با حمایت مالی بانک‌های تجاری محلی و نظارت ادارة امور مالی عربستان تأسیس شد. این شرکت وظیفة ثبت سهامداران و گواهی سهام را با هدف تسهیل معاملات برعهده دارد. به غیر از صندوق‌های سرمایه‌گذاری[8] که تنها 5 درصد آن قابل واگذاری به اتباع عربستان است، محدودیت دیگری در معاملات سهام شرکت‌ها برای آنان وجود ندارد. اتباع کشورهای شورای همکاری خلیج فارس نیز با حفظ محدودیت‌های مقرر قادر به سرمایه‌گذاری در بورس عربستان هستند. سیستم جدید تداول[9] از سال 2001 برای معامله، تسویه و پایاپای در بورس عربستان به‌کار گرفته شده است. نهاد نظارتی بازار سرمایه[10] به عنوان یک سازمان دولتی با امور مالی، قانونی و اداری مستقل در ژوئن 2003 میلادی و با هدف توسعه و تنظیم بازار سرمایه عربستان تشکیل شد. این نهاد گزارشات خود را مستقیماً به نخست‌وزیر ارایه می‌کند.

 

2-3- بورس اوراق بهادار کویت[11]

در سال 1977 میلادی بورس اوراق بهادار کویت افتتاح شد. این بورس در 1983 دچار تغییرات ساختاری شد و به یک نهاد مالی مستقل مبدل شد. در آگوست 1990 و در پی حمله عراق به کویت معاملات بورس به مدت 28 ماه متوقف شد و تعداد شرکت‌های آن از 54 به 28 تنزل یافت. در دسامبر 1996 بورس کویت با بورس‌های عمان و بحرین قرارداد پذیرش متقابل[12] را با هدف تأسیس بازار سهام خلیج فارس به امضا رساند. معاملات بورس کویت به صورت مذاکره‌ای[13] انجام می‌گیرد. شرکت تسویة کویت[14] در سال 1987 تأسیس شد. این شرکت مسئولیت تسویه و پایاپای معاملات را برعهده دارد.

 

2-4- بازار اوراق بهادار دوحه[15]

بورس دوحه از می 1997 کار خود را با هفده شرکت و به ارزش تقریبی 6 میلیارد ریال قطر آغاز کرده است. معاملات این بورس در ابتدا به صورت دستی انجام می‌شد و از 11 مارس 2002 معاملات با سیستم الکترونیکی صورت می‌گیرد. معاملات اوراق بهادار در ابتدا توسط اتباع قطر مجاز شمرده می‌شد ولی براساس قوانین جدید اتباع کشورهای حاشیة خلیج فارس نیز قادر به خرید حداکثر 25 درصد از سهام شرکت‌های بورس دوحه هستند و اتباع بیگانه خارج از حاشیة خلیج فارس نیز مجاز به سرمایه‌گذاری در شرکت‌های تازه تأسیس یا خصوصی شده می‌باشند.

 

2-5- بازار اوراق بهادار مسقط[16]

در ژوئن 1989 میلادی بازار اوراق بهادار مسقط تأسیس شد. این بازار تحت نظارت وزارت تجارت و صنعت فعالیت می‌کند و وزیر مربوطه رئیس هیئت مدیرة آن است. عرضة اولیه سهام پس از تأیید مسئولان بازار اوراق بهادار و در بازار اولیه صورت می‌گیرد. شرکت‌های دارای تعداد سهامدار اندک یا با سابقه‌ای کمتر از 2 سال در بازار فرعی دادوستد می‌شوند. معاملات خارج از تالار نیز در دفاتر کارگزاری قابل انجام است. معاملات بازار مزبور با 68 شرکت به ارزش 663 میلیون دلار در سال 1989 آغاز شد. شاخص قیمت بازار اوراق بهادار مسقط از سال 1991 و با عدد پایة 100 محاسبه شده است. تعداد سهامداران از 50000 نفر در سال 1989 به 130000 نفر در 1996 افزایش یافت. در سال 1996، معالات 25 شرکت برای خارجیان مجاز شمرده شد و 6/10 درصد از ارزش بازار در اختیار آنان قرار گرفت.

در سال 1998 قانون جدید بازار سرمایه با هدف اصلاح ساختار و تأسیس نهاد مستقل نظارتی، تدوین شد. در شرایط فعلی معاملات اوراق بهادار شرکت‌ها و صندوق‌های سرمایه‌گذاری بدون نیاز به مجوز توسط خارجیان صورت می‌گیرد. هیچ‌گونه مالیاتی بر سود ناشی از افزایش قیمت سهام اخذ نمی‌شود و مالیات بر سود تجاری نیز بسیار اندک است.

 

2-6- بورس اوراق بهادار بحرین[17]

بورس اوراق بهادار بحرین در 17 ژوئن 1989 افتتاح شد. اتباع خارجی با بیش از 40 ملیت گوناگون از آغاز افتتاح بورس بحرین به دادوستد در این بازار می‌پردازند و بین 18 تا 25 درصد ارزش معاملات از سال 1991 تا 1995 را در اختیار داشته‌اند. در بورس بحرین سهام شرکت‌های داخلی و بین‌المللی، اوراق قرضه، صندوق‌های مشاعی، اوراق مشتقه و ابزار مالی اسلامی قابل دادوستد است. بورس بحرین توسط هیئت مدیره اداره و نظارت می‌شود و وزیر تجارت ریاست هیئت مزبور را برعهده دارد. دیگر اعضای هیئت مدیره با معرفی وزیر تجارت و تأیید نخست‌وزیر انتخاب می‌شوند. در بورس بحرین سه نوع معامله وجود دارد، معاملات خرد[18] که معاملات کمتر از 1500 درهم بحرین را شامل می‌شود، معاملات عمده[19] که به معاملات بیش از 1500 درهم بحرین اتلاق می‌شود و معاملات بلوک[20] که دادوستد بیش از 30000 درهم بحرین را در برمی‌گیرد.

 

 

3- مروری بر عملکرد بورس‌های اوراق بهادار حوزة خلیج فارس از مارس 2004 تا مارس 2006

 

3-1- عملکرد بازار اوراق بهادار امارات متحده عربی

بازار اوراق بهادار امارات متحده عربی روند رو به تزایدی را در سال‌های گذشته طی کرده است. شاخص قیمت این بازار از 04/1555 در مارس 2004 با 324 درصد رشد به 64/6593 در سپتامبر 2005 بالغ شد. روند نزولی بازار اوراق بهادار امارات پس از فوت امیر امارات و از سپتامبر 2005 آغاز می‌شود و این شاخص با 5/28 درصد کاهش طی 5 ماه به 75/4717 در 14 مارس 2006 تنزل یافت. هر چند نزول شاخص در بازار مالی دبی جدی‌تر بوده و بنا به گزارش مؤسسه بلومبرگ سقوط شاخص این بازار در سه ماهة نخست سال 2006 به 40 درصد بالغ می‌شود که در میان 77 بورس مورد بررسی این مؤسسه از بیشترین نزول برخوردار بوده است.

ارزش بازار اوراق بهادار امارات متحده عربی نیز روند مشابهی را پشت سرگذاشته است و با 8/387 درصد رشد از 5/35 میلیارد دلار در مارس 2004 به 3/173 میلیارد دلار در سپتامبر 2006 بالغ شده و پس از آن با نزول 28 درصد به 8/124 میلیارد دلار در 14 مارس 2006 تنزل یافته است.

نسبت قیمت به درآمد سهم در اثر افزایش در خور ملاحظة قیمت‌ها افزایش قابل ملاحظه‌ای یافته به‌گونه‌ای که بنا به تحلیل مؤسسة بلومبرگ یکی از عوامل سقوط شاخص‌ها به شمار می‌آید. متوسط P/E شرکت در امارات به 6/25 بالغ می‌شود که بیشترین و کمترین مقدار به ترتیب 19/120 و 28/3 است.

3-2- بازار اوراق بهادار عربستان

سقوط بازار اوراق بهادار عربستان دیرتر از سایر کشورهای حوزة خلیج فارس شروع شد. شاخص این بازار با طی یک روند تقریباً پیوسته صعودی و با رشدی 3/281 درصدی از 7/2266 در مارس 2004 به 5/8643 در فوریه 2006 رسید و با سقوطی 20 درصدی در 14 روز به 16/6857 در 14 مارس 2006 نزول کرد. دکتر ابراهیم‌العساف وزیر دارایی عربستان در سخنانی که از تلویزیون رسمی عربستان پخش شد افزایش بی‌رویه قیمت‌ها و عدم تطابق آن با وضعیت مالی شرکت‌ها را علت اصلی سقوط شاخص ارزیابی کرد. با وجود این مقامات عربستان هرگونه دخالت در بازار را مردود دانستند.

ارزش بازار نیز روند کاملاً مشابهی را از سرگذرانده و با افزایش 6/291 میلیارد دلار از مارس 2004 تا فوریه 2006 به 96/599 میلیارد دلار بالغ شد و پس از کاهش 1/16 درصد در مدت 14 روز به 53/503 میلیارد دلار در 14 مارس 2006 کاهش یافت. افزایش بی‌رویه قیمت‌ها در بورس عربستان پس از نزول بورس‌های امارات و افزایش حجم سرمایه‌گذاری‌های خارجی، شدت بیشتری یافت.

 نسبت‌های قیمت به درآمد (P/E) نامتعارفی را ایجاد کرد. براساس اطلاعات موجود میانگین P/E شرکت‌های بورس عربستان در 17 مارس 2006 برابر 55/71 است که در این میان بیشترین نسبت مزبور برابر عدد خیره‌کنندة 9/808 و کمترین آن 53/19 است. نامناسب بودن نسبت مزبور همان‌طور که در سطور پیشین آمد با ابراز نارضایتی وزیر دارایی عربستان توأم شد و از سوی کارشناسان مؤسسه معتبر بلومبرگ بدون توجیه منطقی ارزیابی شد.

 

3-3- بورس اوراق بهادار کویت

بورس کویت نسبت به امارات متحده عربی و عربستان فراز و فرود کمتری را تجربه کرده است. شاخص این بورس با رشدی 1/113 درصدی و با طی روندی تقریباً یکنواخت از 4/2870 در مارس 2004 به 02/6117 در نوامبر 2006 بالغ گردید و پس از آن سیرنزولی در پیش گرفت به‌گونه‌ای که با کاهشی 03/11 درصدی به 44/5442 در 14 مارس 2006 تنزل یافت. نزول متداوم بورس کویت بنا به اخبار شکبه تلویزیونی العربیه تظاهرات مردم در برابر ساختمان بورس و تقاضای معامله‌گران از دولت برای مداخله در بازار را در پی داشت.

 ارزش بازار کویت نیز نوسانات مشابهی داشته و با رشدی 9/125 درصدی از 5/43 میلیارد دلار در مارس 2004 به 25/98 میلیارد دلار در نوامبر 2005 بالغ شد و پس از آن سیر نزولی در پیش گرفت و با نزولی 6/15 درصدی به 88/82 میلیارد دلار در 14 مارس 2006 رسید.

افزایش قیمت سهام، نسبت‌های بالای P/E در بورس کویت را موجب شده و میانگین نسبت مزبور را به 17/22 و بیشترین و کمترین میزان آن را به 63/315 و 26/3 در 17 مارس 2006 رسانده است.

3-4- بازار اوراق بهادار دوحه

بازار اوراق بهادار دوحه روند بسیار پرتلاطمی را تجربه کرده است. شاخص قیمت این بازار از 3/3422 در مارس 2004 به 14/8862 در مارس 2005 رسید و پس از آن به 18/6541 در می 2005 تنزل یافت. این شاخص روند صعودی خود را پس از می 2005 مجدداً آغاز کرد و به 9255 در آگوست همان سال ارتقا یافت و پس از آن نزول دوباره‌ای را آغاز نمود و در 14 مارس 2006 به 75/6654 کاهش یافت. در مجموع این شاخص از مارس 2004 تا آگوست 2005، 5/170 درصد رشد داشته و پس از آن و تا 14 مارس 2006، 1/28- درصد کاهش یافته است. نوسانات شدید و مکرر این بازار ریسک بالای فعالیت آن را به نمایش می‌گذارند.

ارزش بازار اوراق بهادار دوحه نیز از نوسانات قیمت بی‌نصیب نمانده است و از 41/29 میلیارد دلار در مارس 2004 به 75/76 میلیارد دلار در مارس 2005 افزایش یافته که رشدی 9/160 درصدی را نشان می‌دهد. پس از آن ارزش بازار مزبور با طی روندی سینوسی به 01/53 میلیارد دلار در 14 مارس 2006 تنزل یافت که دال بر 92/30 درصد کاهش است.میانگین نسبت قیمت به درآمد شرکت‌های بورس قطر در 17 مارس 2006 برابر 42/27 است و بیشترین و کمترین نسبت مزبور به ترتیب برابر 87/63 و 07/11 است.

3-5- بازار اوراق بهادار مسقط

بازار اوراق بهادار مسقط افت و خیز بسیاری را به ویژه در فاصلة زمانی سپتامبر تا نوامبر 2005 طی کرده است. شاخص قیمت این بازار از 5/1265 در مارس 2004 به 88/2069 در سپتامبر 2005 رسید و پس از آن با صعودی 59 درصدی به 2/3286 در اکتبر 2005 افزایش یافت و پس از آن با سقوطی 7/45 درصدی طی یک ماه به 1/1783 در نوامبر همان سال نزول کرد و در 14 مارس 2006 به 5/1773 رسید. در مجموع شاخص قیمت این بازار صعود 7/159 درصد را از مارس 2004 تا اکتبر 2005 و سقوط 46 درصد را از آن تاریخ تا 14 مارس 2006 شاهد بوده است.

 ارزش بازار اوراق بهادار مسقط نیز نوسانات مشابهی داشته است و از 7/3 میلیارد دلار در مارس 2004 به 55/11 میلیارد دلار در اکتبر 2005 بالغ شده که افزایش 2/209 درصدی را نشان می‌دهد و پس از آن ارزش مزبور با کاهش 15/12 درصد به 15/10 میلیارد دلار در 14 مارس 2006 تنزل یافته است. نسبت‌های قیمت به درآمد در بازار اوراق بهادار مسقط با افزایش قیمت‌ها همراه بوده‌اند و میانگین 6/26 را در 17 مارس 2006 نشان می‌دهند. بیشترین و کمترین میزان P/E در بازار مزبور در 17 مارس 2006 به ترتیب برابر 500 و 27/2 است.

3-6- بورس اوراق بهادار بحرین

بورس اوراق بهادار بحرین کمترین نوسان را در میان بورس‌های کشورهای حوزة خلیج فارس داشته است. شاخص قیمت این بورس از 92/1014 در مارس 2004 به 72/1503 در آوریل 2005 بالغ شد و پس از آن به 4/1344 در آگوست 2005 کاهش یافت. این شاخص با افزایشی دوباره به 6/1546 در ژوئن 2006 رسید و پس از آن مجدداً روندی نزولی را از سرگرفت و به 3/1338 در 14 مارس 2006 تنزل یافت. در مجموع شاخص مزبور صعود 4/52 درصدی از مارس 2004 تا ژوئن 2006 و کاهشی 5/13 درصد از ژوئن تا 14 مارس همان سال را تجربه کرده است.

ارزش بازار اوراق بهادار بحرین نیز روندی کاملاً مشابه را طی کرده است و با افزایش 1/57 درصدی از 7/8 میلیارد دلار در مارس 2004 به 8/13 میلیارد دلار در ژوئن 2006 رسیده و پس از آن با کاهشی 6/17 درصدی به 3/11 میلیارد دلار در 14 مارس 2006 تنزل یافته است.

نسبت‌های قیمت به درآمد نیز در بورس بحرین در مقایسه با دیگر بورس‌های حوزة خلیج فارس معقول‌تر است. میانگین نسبت مزبور در بورس بحرین 45/21 و بیشترین و کمترین میزان آن در میان شرکت‌های بورس مزبور به ترتیب 8/59 و 08/1 در 17 مارس 2006 است.

4- تحلیل و نظرات کارشناسان در مورد نوسانات بورس کشورهای حوزة خلیج فارس

بازارهای مالی کشورهای حوزة خلیج فارس از قدمت زیادی برخوردار نیستند. در این میان بازار اوراق بهادار امارات متحده عربی که در سال 2000 میلادی تأسیس شده است نوپاترین بورس منطقه محسوب می‌شود. بورس عربستان نیز هر چند در اواخر دهة 1970 تأسیس شده، اما نظارت و کنترل قاعده‌مند آن از سال 1985 برعهدة ادارة امور مالی واگذار شده است. در بین بورس‌های منطقه‌ بورس بحرین هر چند فعالیت خود را از ژوئن 1989 آغاز کرده است، اما با به‌کارگیری ابزارهای متنوع مالی توانسته است، ریسک فعالیت مالی را کاهش دهد و از کمترین نوسان در دورة مورد بررسی برخوردار بوده است. بورس کویت نیز فعالیت خود را از 1977 میلادی شروع نموده، لکن پس از حملة عراق با وقفه‌ای 28 ماهه فعالیت خود را از 1992 از سرگرفته و تعداد شرکت‌هایش نیز به 28 شرکت در تاریخ مزبور کاهش یافته است.

ادارة رسمی بازار بورس اوراق بهادار امارات در گزارشی در چهارمین ماه سال 1384 نسبت به هجوم ناگهانی سهامداران به بازار مالی دبی و بورس ابوظبی ابراز نگرانی می‌کند و این بازارها را در خطر می‌بیند. به نقل از روزنامة البیان حمدالشامسی مدیرعامل بورس ابوظبی اذعان می‌دارد که هجوم ناگهانی سرمایه‌گذاران در مواردی باعث ایجاد خلل‌هایی شده است و تصریح می‌کند که هر روز شاهد افزایش سرمایه‌گذاران خارجی است که به صورت مستقیم یا از طریق صندوق‌های سرمایه‌گذاری اقدام به خرید سهام می‌کنند.

افزایش شدید درآمدهای نفتی و به‌دنبال آن رشد نقدینگی در کنار سرمایه‌گذاری اتباع خارجی فشار تقاضا را به شدت افزایش داده و رشد بسیار شاخص قیمت‌ها را موجب شده است. شاخص قیمت بازار اوراق بهادار امارات از مارس 2004 تا سپتامبر 2006 بیش از چهار برابر و شاخص مزبور در بورس عربستان از همان ابتدا تا فوریة 2006، 8/3 برابر شده‌اند. شاخص سایر بورس‌های منطقه نیز رشد بسیاری یافته و بورس‌های قطر، عمان و کویت نیز به ترتیب 7/2، 6/2، 1/2 برابر شده‌اند و بورس بحرین با کمترین افزایش در دورة مزبور 5/1 برابر شده است. براساس گزارش پژوهشی بازارهای سرمایه خلیج فارس در سپتامبر 2005، پیوستن عربستان به سازمان تجارت جهانی در ماه دسامبر، اعلام پذیرش شرکت المراعی و سرمایه‌گذاری آمریکایی‌ها در بخش‌های بانکداری، ارتباطات راه دور، انرژی، حمل و نقل و مدیریت رستوران و هتل‌ها در کنار رفع نگرانی‌های موجود در مورد سیاست‌های اقتصادی دولت امیر جدید و همچنین افزایش درآمدهای نفتی از عوامل اثرگذار بر رشد شاخص قیمت بورس عربستان محسوب می‌شوند. بنابه تحلیل مؤسسة بلومبرگ افزایش قیمت‌ها در بورس‌های عربی با ولع رو به تزاید سرمایه‌گذاران به خرید اوراق بهادار و همچنین افزایش بی‌سابقة بهای نفت شدت گرفت و ارزش بازارهای عربی را با دو برابر افزایش نسبت به سال گذشته به 3/1 تریلیون دلار رساند. بنا به تحلیل این مؤسسه افزایش قیمت‌ها، نسبت‌های نامتعارف قیمت به درآمد را در پی داشته است که به اعتقاد کارشناسان از هیچ توجیه منطقی برخوردار نیست و خود از عوامل آغاز سقوط شاخص‌ها است.

بنا به تحلیلی که در مجله اکونومیست منتشر شده است، پس از واقعه یازدهم سپتامبر سرمایه داران عرب تمایل بیشتری در حفظ سرمایه های خود در کشورهای عربی پیدا کردند. این مسئله همزمان با افزایش درآمدهای نفتی کشورهای حوزه خلیج فارس، تقاضا را برای اوراق بهادار افزایش داده و منجر به افزایش حباب گونه قیمتها در بورسهای اوراق بهادار شده است.

سقوط شاخص‌ها در بورس‌های امارات و پس از فوت امیر آن و توقف 10 روزة معاملات آغاز شد. بنابه گزارش خبرگزاری جمهوری اسلامی در 24 اسفند 1384، فضای اقتصادی امارات نیز با افزایش قیمت بنزین، افزایش 20 درصدی قیمت کالا و خدمات و همچنین اعتراض کارگران و زدوخورد میان آنان و نیروهای انتظامی رو به تیرگی گذاشت. از سوی دیگر به گزارش همین خبرگزاری کلاهبرداری از برخی تجار ایرانی و عدم رسیدگی به این امر اطمینان سرمایه‌گذاران خارجی را به این کشور تضعیف کرده است. رونق هم‌زمان بورس عربستان بنا به دلایل پیشتر ذکر شده نیز باعث خروج سرمایه‌ها از امارات و گسیل آنها به بورس عربستان شد. بنا به گزارش خبرگزاری جمهوری اسلامی در 24/12/84 سرمایه‌گذاران عربستانی در سال میلادی گذشته بیش از 30 میلیارد درهم در بورس‌های امارات سرمایه‌گذاری کرده‌اند که بیش از 25 میلیارد درهم آن را در سه ماه پایانی سال 1384 از این کشور خارج کرده‌اند. همچنین عرضة اوراق بهادار در برخی دیگر از کشورهای حوزة خلیج فارس در حدود 40 میلیارد درهم از امارات خارج کرده است.

 سقوط شاخص‌ها دامن‌گیر دیگر کشورهای منطقة خلیج فارس و حتی کشورهایی همچون مصر نیز شد. به گزارش مؤسسة بلومبرگ شاخص بورس قاهره که ظرف 3 سال گذشته هر سال دو برابر شده بود، با شروع و ادامة روند نزولی خود مسئولان بازار سرمایه را وادار به خرید سهام کرد. به گفتة مقامات مصری سرمایه‌گذاران این کشور تحت تأثیر سقوط بازارهای کشورهای خلیج فارس قرار گرفته و همگی فروشندة سهام خود هستند. بنابه گزارش خبرگزاری جمهوری اسلامی در بورس بحرین نیز سرمایه‌گذاران با قرار گرفتن در جو روانی منفی، تنها به فروش سهام خود می‌اندیشند و در کویت نیز وزیر دارایی اعلام کرد که دولت در پی کاهش شاخص‌ها اقدام به خرید سهام خواهد کرد. این خبرگزاری از کاهش ارزش بازارهای خلیج فارس به کمتر از یک تریلیون دلار پس از پنج سال صعود خبر می‌دهد که این مبلغ 150 میلیارد دلار از سال 2005 و 250 میلیارد دلار از بالاترین رقم آن کمتر است.

 افزایش بسیار عرضة اولیه در کشورهای مورد بررسی نیز از دیگر عوامل اثرگذار در کاهش شدید شاخص‌ها است. مؤسسة بلومبرگ خبر عرضة عمومی اولیه حداقل 100 شرکت را که بیش از دو برابر تعداد آن در سال 2005 است، عامل مؤثری در فروش سهام با انگیزة شرکت در این عرضه می‌داند. این امر مورد تأیید مؤسسه شعاع کاپتیال نیز قرار دارد و در گزارش‌های آن ذکر شده است. علاوه بر این مجله اکونومیست نیز طی مقاله ای عنوان نموده که نامناسب بودن مقررات در عرضه های اولیه در امارات، فروش اوراق بهادار در بازارهای ثانویه را تشدید کرده است. در این مقررات هیج گونه محدودیتی برای میزان پذیره نویسی اوراق بهادار توسط یک شخص در عرضه های اولیه در نظر گرفته نشده است. به این ترتیب در عرضه های اولیه چندین برابر مبلغ اوراق بهادار عرضه شده، پذیره نویسی شده و این مسئله باعث شده تا سرمایه گذاران برای پذیره نویسی بیشتر اقدام به اخذ وام از بانکها یا فروش اوراق بهادار خود در بازار ثانویه نمایند. این مقاله نسبت به اینکه سرمایه گذاران عرب بتوانند تفاوت بین یک شرکت تازه تاسیس که سهام خود را در عرضه اولیه ارائه می نماید با یک شرکت که چندین سال توانایی خود را در ایجاد سود نشان داده است، بخوبی درک کنند، مورد تردید قرار داده است.

دکتر ابراهیم‌ العساف وزیر دارایی عربستان سقوط شاخص‌ها را به دلیل صعود بی‌رویه قیمت‌ها می‌داند و نامتعارف بودن نسبت‌های P/E را توجیه نا‌پذیر می‌شمارد. وی برخلاف مسئولان بازار سرمایه مصر و کویت هرگونه دخالت دولت در بورس را مردود می‌شمارد.

5- جمع‌بندی و نتیجه‌گیری

بورس‌های منطقه خلیج‌فارس همگام با افزایش درآمدهای نفتی و افزایش تقاضا برای اوراق بهادار رشد خود را آغاز کردند و پس از صعود اولیه، سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی را با هدف کسب سود سرشار جذب نمودند. این مسئله افزایش حباب‌گون? قیمت‌ها را در پی داشت و نسبت‌های قیمت به درآمد را به گون? توجیه‌ناپذیری افزایش داد. سقوط شاخص‌ها که در بورس‌های امارات با مرگ امیر آن کشور مصادف بود و با کاهش اطمینان سرمایه‌گذاران همراه شد، به دلیل عدم کنترل دولت به جو روانی منفی دامن زد و سرمایه‌گذاران را هراسان ساخت. به هر روی چنین به نظر می‌رسد که بنا به اظهارنظر کارشناسان و مسئولان بورس‌های مزبور و همچنین اخبار مربوطه، می‌توان دلایل صعود حباب‌‌گونه قیمت‌ها را به صورت زیر برشمرد:

1-رشد درآمدهای نفتی و تمایل به حفظ سرمایه ها در کشورهای عربی پس از واقعه 11 سپتامبر 2001 و در نتیجه افزایش تقاضا در بازار اوراق بهادار؛

2-هجوم سرمایه‌گذاران خارجی به بورس‌های اوراق بهادار به علت بازدهی بالای این بازارها نسبت به سرمایه‌گذاری در کشورهای مبدأ؛

3-عمق کم بازار اوراق بهادار به نسبت سرمایه های جذب شده؛

4-اطمینان به آینده اقتصادی در اثر پیوستن به سازمان تجارت جهانی (کشور عربستان سعودی)؛

5-سرمایه‌گذاری آمریکایی‌ها در بخش‌های بانکداری، ارتباطات راه دور، انرژی و... (کشور عربستان سعودی)؛

6-رفع نگرانی در مورد سیاست‌های اقتصادی امیر جدید (کشور عربستان سعودی)؛

7-فشار مضاعف تقاضا و ولع بسیار سرمایه‌گذاران در اثر جو مثبت به وجود آمده پس از بازدهی بسیار بازار.

 

از سوی دیگر سقوط شاخص‌های مزبور بنا به اظهارات کارشناسان به دلایل زیر صورت گرفته است:

1-اخلال در فضای اقتصادی در اثر افزایش قیمت بنزین و درگیری میان کارگران و نیروهای امنیتی (امارات متحده عربی)؛

2-کلاهبرداری از برخی تجار و تضعیف اطمینان آنان (امارات متحده عربی)؛

3-عرض? اولیه بسیار زیاد اوراق بهادار در بازار اولیه که منجر به فروش اوراق بهادار در بازار ثانویه برای مشارکت در بازار اولیه شد؛

4-مقررات نامناسب در بازار اولیه به قسمی که این مقررات محدودیتی برای میزان پذیره نویسی هر فرد قائل نمی شد؛

5-جو روانی منفی در پی سقوط شاخص‌ها و تعجیل سرمایه‌گذاران (به‌خصوص سرمایه‌گذاران خارجی) در خروج از بازار و ورود به بازارهای موازی همچون طلا و ارز.