نقش استاندارد استاندارد و استانداردسازی استانداردسازی در افزایش توان رقابتی

(ارائه یک تجربه عملی در مرکز استاندارد دفاعی ایران)

مهندس مسعود عزیزی

دکتر سیدمحمدمهدی سیدمحمدمهدی هادوی

چکیـــده

مـروزه بـه دلایـل مخـتلف افزایش توان رقابتی امری ضروری است. یکی از موضوعاتی که موجب افزایش توان رقابتــی مــی گــردد ارتقــاء ســطح کیفــیت محصــول مــی باشــد. تلاشــهای بســیاری صــورت گــرفته اســت تــا راه کارهـای بهبود کیفیت محصولات تدوین و اجرا گردد. شاید بتوان گفت یکی از مطمئن ترین راه ها در این راستا، استانداردسازی می باشد. با تعیین ویژگی ها و الزامات محصول و نهایتاً تطابق محصول با این ویژگی ها و الزامات می تـوان سطح کیفی محصول را تعیین و با تنظیم روندهای مناسب، چرخه بهبود را برای آن به حرکت درآورد. اما تجربه نشان داده است که چنانچه این فرایند بخوبی نظام مند نشده باشد کمک چندانی به بهبود کیفیت نمی کند

مقــدمه

امـروزه بـه دلایل گوناگونی از جمله ارتقاء سطح آگاهی مصرف کنندگان، افزایش سطح تکنولوژی، تغییرات سریع بازار، تنگ تر شدن عرصه رقابت و جهانی شدن آن لزوم توجه به توان رقابتی و افزایش آن امری اجتناب ناپذیر است. یکی از موضوعات مهم در توان رقابتی، کیفیت و توجه به پارامترهای مرتبط با آن است.

کیفیت یک مقوله چند بعدی است که پارامترها و مولفه های زیادی بر آن موثر است. یکی از رویکردها به کیفیت، نگـرش ساخت گراست که این گونه تعریف می گردد: ”کیفیت عبارت است از انطباق مقادیر تعیین شده با مشخصات فـرآورده یا خدمت“. همچنین یکی از مولفه های موثر بر کیفیت یک محصول، ایمنی می باشد. ایمنی در محصولات نظامی یکی از پارامترهای مهم و اساسی به شمار می رود.

محصـول ایمـن بـه محصـولی اطـلاق می شود که تحت شرایط طبیعی قابل پیش بینی برای استفاده، خطری را تحمـیل نکـرده یـا حداقل خطرات سازگار برای استفاده محصول را دارا باشد. با توجه به نگرش فوق این مقاله در دو بخش کلی شامل:

الف) فرآیند تدوین استاندارد محصولات نظامی

ب)فرآیند ارزیابی این محصولات

و موارد مرتبط با آنها در مرکز استاندارد تشریح می گردد.

استاندارد چیست

اسـتاندارد سندی است که ضمن توافق کلی، مورد تصویب یک مرجع ذیصلاح قرار گرفته به طوری که با استفاده مسـتمر و عمومـی و بـه کمـک بـیان قوانـین، خطـوط راهـنما، مشخصـات و یا نتایج فعالیتها، سعی در رعایت تولید محصولات با کیفیت و نیز ارائه مطلوب سفارشات و خدمات دارد. نکته حائز اهمیت در استاندارد این است که این سند بایستی بر اساس نتایج تلفیق شده از علم، فن آوری و تجربه استوار بوده و بهینه سازی مستمر و ارتقاء مزایای کلی آن را نیز در نظر داشته باشد. [5[

هدف از استانداردسازی

فرآیند استانداردسازی بایستی با هدف ” انطباق و استفاده از مولفه های مهندسی“ به منظور دستیابی به اهداف زیر صورت پذیرد:

الف- بهبود آمادگی عملیاتی با افزایش اثربخشی طراحی، انتخاب مواد و حمایت های لجستیکی

ب- صرفه جویی در بودجه، نیروی انسانی، زمان، امکانات و منابع طبیعی

ج- به حداقل رساندن تنوع قطعات، فرآیندها و روشها

د- تسهیل در تعویض پذیری، افزایش قابلیت اطمینان و تعمیر پذیری [6[

برای تحقق بخشیدن به چنین اهدافی، یک سازمان استانداردسازی بایستی بتواند بگونه ای عمل نماید که:

1 .هر کس بتواند در فرایند استانداردسازی شرکت نماید. به عبارت دیگر سیستم به شکل کاملاً باز اداره شود،

2 .نظرات ترتیب اثر داده شود و تعادل بین نظرات، خروجی فرایند استانداردسازی شود،

3 .ذی نفعان باید احقاق حق خود را از این طریق دنبال نمایند،

4 .در نزد ذی نفعان بالفعل و بالقوه مقبولیت فراگیری داشته باشد.

جایگاه استاندارد در افزایش بهره

جایگـاه و شـروع فرایند استانداردسازی یکی از موضوعات مهم و مورد مطالعه تمام کسانی است که در فعالیتهای مرتبط با این فرایند درگیر می باشند

نـتخاب مـرحله ورود استانداردسـازی بسیار کلیدی است. نمی توان انتظار داشت که اگر فرایند استانداردسازی در مـراحل جنینـی و یـا تـولد تکـنولوژی و یـا حتـی مرحله پیری آن وارد شود، اثربخش باشد. در مراحل جنینی و تولد تکـنولوژی، اسـتقبال از تکـنولوژی بسـیار بالاست. در این مرحله اشتیاق محققین بحدی است که تمایل دارند از این تکنولوژی حداکثر استفاده را در فصول مختلف صنعتی نمایند. اما با توجه به اینکه هنوز نقاط ضعف و قوت تکنولوژی شـناخته نشـده اسـت، اسـتقبال عمـوم از بکارگیری تکنولوژی بسیار پایین است. در مرحله رشد از استقبال تکنولوژی کاسـته امـا بـا روشـن شـدن نکـات مـبهم آن، استقبال عامه افزایش می یابد. در مرحله پیری تکنولوژی، استقبال از تکـنولوژی بـه پایین ترین حد می رسد اما از طرف دیگر، تکنولوژی در سطوح مختلف زندگی مردم رسوخ کرده و لذا استقبال عامه به بالاترین حد خود می رسد. بهتـرین زمـان بـرای استانداردسـازی در مـرحله رشـد اسـت. شـکل فـوق این مفهوم را بصورت شماتیک نشان می دهد. محدوده Ws مناسب ترین زمان برای استانداردسازی را نشان می دهد

محتوای استاندارد

اگـر تعـریف بـیان شده که ”کیفیت عبارت است از انطباق مقادیر تعیین شده با مشخصات فرآورده یا خدمت“ مبنا قـرار گیـرد و همانطور که ذکر گردید در استاندارد به کمک بیان قوانین، خطوط راهنما، مشخصات و یا نتایج فعالیتها، ســعی در رعایــت تولــید محصــولات بــا کیفــیت و نیــز ارائــه مطلــوب سفارشــات و خــدمات مدنظــر باشــد، لــذا می توان گفت موارد زیر حداقل مواردی است که می تواند در یک استاندارد بیان گردد:

1 (ویژگی ها و مشخصه های محصول

2 (ضرورتهای مورد نیاز محصول (مثلاً ایمنی)

3 (شاخص های عملیاتی و کاربردی

4 (روش های آزمون

در واقـع در اسـتاندارد، الـزامات و مشخصـه فنی محصول و حدود آن مشخص می گردد. این الزامات حسب مورد مـی تـواند شـامل مـواردی از قبیل: کیفیت مواد، فرمول، ترکیب، عملکرد، قابلیت اطمینان و مشخصه های محصول شـامل مشخصه های شیمیایی، الکتریکی، نیازمندیهای فیزیکی، ابعادی و همچنین مشخصه هایی مانند رنگ و وزن، که با عملکرد مرتبط است، باشد.

در واقـع در اسـتاندارد، الـزامات و مشخصـه فنی محصول و حدود آن مشخص می گردد. این الزامات حسب مورد مـی تـواند شـامل مـواردی از قبیل: کیفیت مواد، فرمول، ترکیب، عملکرد، قابلیت اطمینان و مشخصه های محصول شـامل مشخصه های شیمیایی، الکتریکی، نیازمندیهای فیزیکی، ابعادی و همچنین مشخصه هایی مانند رنگ و وزن، که با عملکرد مرتبط است، باشد. حالت بهینه مواردی دانست که در استاندارد باید آورده شود. استاندارد بایستی جامع موارد مورد نیاز و مانع اضافات باشد تا بتوان اثربخشی را از آن نتیجه گرفت.

فرآیند تدوین استاندارد

به منظور تهیه سندی تحت عنوان استاندارد با ویژگی های بیان شده، مراحل زیر انجام می پذیرد:

الف- تعیین موضوع

با توجه به تنوع محصولات و اقلام نیاز است مبنا و روشی به منظور تعیین اولویت های تدوین استاندارد آنها وجود داشته باشد، که در این مرحله بر اساس اینکه محصول تا چه میزان استراتژی است و در افزایش توان اقتصادی کشور تاثیــر دارد و همچنــین بــر اســاس میــزان تولــید و صــادرات آن جهــت تــدوین اســتاندارد تصــمیم گیــری می شود.

ب- تعیین مجری تدوین

به منظور استفاده بهینه از تمام دانش، تخصص و امکانات موجود در کشور جهت تدوین یک استاندارد، هنگام تهیه یـک پـیش نـویس از تمـام کسـانیکه در حـوزه تخصصـی مـربوطه تجـربه و تخصـص دارنـد دعـوت بـه همکاری می شود. در ایـن مـرحله افـراد حقیقـی و حقوقـی مـی توانـند با ارائه طرح پیشنهادی، آمادگی خود را در تهیه پیش نویس اسـتاندارد اعلام نمایند. طرح های پیشنهادی ارائه شده در تیم های تخصصی مورد بررسی و ارزیابی قرار گرفته و در نهایـت یکـی از آنهـا بـه عـنوان مجـری تـدوین استاندارد پذیرفته می شود. در اینصورت می توان ادعا کرد که کلیه علاقمندان به شرکت در فرایند تدوین استاندارد امکان حضور دارند.

ج- تهیه پیش نویس

مجـری تـدوین اسـتاندارد موظف است پیش نویس استاندارد را بر مبنای ویژگیها و الزامات تصریح شده در مدت زمان توافق شده تهیه و ارائه نماید. استفاده از منابع جزء لاینفک این فرایند می باشد، لیکن نبایستی تنها به مندرجات یــک منــبع (حتــی اســتاندارد معتبــر بــین المللــی) بســنده کــرد. نیازمــندی هــای محلــی بگــونه ای اســت کــه نمـی تـوان به صرف معتبر بودن سازمانی، مستندات آن را ملاک عمل قرار داد. به عنوان مثال تهیه استاندارد ایمنی خودرو به ارگونومی انسان مرتبط است. این ارگونومی بگونه ای است که در کشورهای مختلف بگونه ای متفاوت بروز می کند.

د- تشکیل کمیته فنی

بـه مـنظور بررسـی و تصویب استاندارد، پیش نویس تهیه شده در کمیته فنی که با حضور نمایندگان تولید کننده، نمایندگان مصرف کننده، عناصر علمی و تخصصی تشکیل می گردد ارائه می شود. در این کمیته مباحث و موضوعات مطـرح شـده در اسـتاندارد بصـورت تخصصـی مـورد تجـزیه و تحلیل کارشناسی قرار گرفته و در نهایت در خصوص محتوای استاندارد به اجماع می رسند. فعـال بـودن ایـن کمیته، به معنای متعادل نمودن بین نظرات افراد شرکت کننده و در نظر گرفتن منافع کلیه ذی نفعـان اسـت. چنانچه این کمیته، بصورت فنی و علمی مشارکت همگی را در بر داشته باشد، مسلماً ذی نفعان احقاق حـق خـود را از ایـن طـریق پیگیری می نماید و جلسات این کمیته به جلسات گفتگوی علمی و فنی بین ذی نفعانی تبدیل خواهد شد که منازعات غیرمنطقی در بازار را در محیطی دوستانه مطرح می نمایند.

هـ- انتشار استاندارد

انتشار استاندارد به معنای ترویج آن است. ماحصل گفتمان علمی و منطقی تمامی طرف های درگیر و یا به عبارتی صـاحبان مـنافع، کـه مسـتند شده بایستی به گونه ای عاری از هر گونه حساسیت بین آنها ترویج شود. چاپ و انتشار بصـورت وسـیع کـه همگی به راحتی بتوانند آن را تهیه کرده و از مطالب آن استفاده نمایند، در این مرحله مطرح می شــود. مســلم اســت جهــت تــرویج بهتــر اســتاندارد، بایســتی مــتن اســتاندارد ســلیس و روان باشــد و عــاری از مبهم گویی و اشکالات ادبی تدوین گردد

و- بازنگری و به روزآوری استانداردها

بـا تـوجه بـه تغییـر سـریع تکـنولوژی، انـتظارات مشـتریان و ... و به منظور همگامی استانداردها با این تغییرات، اسـتانداردهای منتشـر شـده در بـازه هـای زمانـی مشخصـی مورد بازنگری و در صورت نیاز تغییرات اعمال و به روز می شوند. پـس از اتمـام فـرآیند تـدوین و بـه منظور حصول اطمینان از برآورده شدن الزامات استاندارد مبنا می توان فرآیند ارزیابی را آغاز نمود.

 ارزیابی چیست؟

ارزیابـی فرآیندی است نظام یافته، مستقل و مدون به منظور بدست آوردن شواهد ممیزی و ارزیابی آنها به صورت عینـی جهـت تعیـین میزانی که معیارهای ممیزی برآورده می شوند[2 .[بنابراین از طریق این فرآیند مستقل بایستی شواهدی قابل ارائه جهت میزان برآورده شدن معیارهای ممیزی فراهم نمود.

فرایند ارزیابی محصولات دفاعی

بـه مـنظور حصول اطمینان از برآورده شدن معیارهای ممیزی، مراحل زیر جهت اجرای فرآیند ارزیابی محصولات دفاعی انجام می پذیرند:

الف: ابلاغ موضوع ارزیابی

پـس از آنکـه اسـتاندارد مربوطه تدوین و به تصویب مرجع ذیصلاح مربوطه رسید جهت اجرای فرآیند ارزیابی این اسـتاندارد بـه قسـمت ارزیابـی و همچنـین واحـد(های) تولید کننده ابلاغ می گردد. با این ابلاغ، نیاز به انجام فرآیند ارزیابی اعلام شده و تولید کننده و استفاده کننده نسبت به موضوع حساس می گردند.

ب: تشکیل تیم ارزیابی

تیم ارزیابی از افراد متخصصی که صلاحیت اجرای ممیزی را داشته باشند با حفظ استقلال فعالیت ممیزی، انتخاب مـی گـردند. ایـن تـیم در اولـین مـرحله چک لیست ارزیابی را بر مبنای استاندارد مربوطه تهیه می نمایید. صلاحیت تخصصی از نکاتی است که بدون رعایت آن چرخه بهبود کیفیت محقق نخواهد شد

ج: انتخاب آزمایشگاه های مورد نیاز بر اساس آزمونها

بـه منظور اجرای آزمونهای آزمایشگاهی، نیاز است اجزاء محصول، زیرمجموعه های آن، سیستم های فرعی و ... بـه آزمایشـگاه هایـی که به نتایج آنها اعتماد لازم وجود دارد ارسال گردد. این آزمایشگاه بر مبنای سیستم اعتباردهی انتخاب می شوند که توضیحات مربوطه در ادامه مقاله ارائه می گردد.

د: نمونه برداری از محصول و ارسال به آزمایشگاه معتمد

وسـط تـیم ارزیابـی و بـر مبـنای روش نمـونه بـرداری ارائه شده در استاندارد، نمونه های مورد نیاز انتخاب و به آزمایشگاه مربوطه ارسال می گردد.

هـ- تطابق نتایج با مقادیر اعلام شده در استاندارد

در ایـن مـرحله نـتایج آزمـونهای انجـام شـده توسط آزمایشگاه و سایر ارزیابی های انجام گرفته (نظیر آزمونهای عملیاتـی و میدانـی) با مقادیر اعلام شده در استاندارد مقایسه و چنانچه الزامات استاندارد برآورده گردد و عدم تطابقی وجـود نداشـته باشـد، نـتایج و گـزارش تـیم ارزیابـی جهـت طـرح و اخـذ مصـوبه بـه کمیـته فنـی مـربوطه ارسال می گردد و در صورتیکه در نتایج ارزیابی عدم تطابق وجود داشته باشد، نتایج به تولید کننده اعلام تا نسبت به رفع آنها اقدام و مجدداً ارزیابی انجام پذیرد.

و: تشکیل کمیته فنی

نـتایج ارزیابی در کمیته فنی با حضور عناصر علمی و تخصصی تشکیل و چنانچه روال و نتایج ارزیابی مورد تایید ایـن کمیـته قـرار گیرد، این کمیته پیشنهاد اعطای مهر استاندارد برای محصول مربوطه را صادر می نماید. به منظور حصـول اطمیـنان از حفـظ سـطح کیفـیت و برآورده سازی الزامات استاندارد، محصول مربوطه بصورت نوبه ای مورد ارزیابی مراقبتی قرار می گیرد. با ملاحظه در تعریف ارزیابی و فرآیند ارزیابی محصولات، جهت انجام ارزیابی سه نیاز کلی وجود دارد:

1 -معیارهای ارزیابی

2 -تیم ارزیابی

3 -آزمایشگاه معتمد

معیارهای ارزیابی

مجموعه ای از خط مشی ها، روش های اجرایی یا الزامات و یا خواسته هایی که به عنوان مرجع مورد استفاده واقع مـی شـوند. [2 [در فـرآیند ارزیابـی محصولات، معیار همان استانداردهای مدون می باشد. که به تصویب مرجع ذی صـلاح مـربوطه رسـیده اسـت. در واقع این استانداردها اولین و اصلی ترین ورودی فرآیند ارزیابی محصولات دفاعی می باشند.

تیم ممیزی

بـه یـک یا چند ممیز که ممیزی را اجرا می کنند، تیم ممیزی اطلاق می گردد. ممیز شخصی است که صلاحیت اجرای ممیزی را دارا می باشد. [7[

آزمایشگاه معتمد

بـه مـنظور حصـول اطمینان از اینکه محصول تولیدی، ویژگی ها و شاخص های عملیاتی و کاربردی و ... ارائه شده در سند استاندارد را دارا می باشد، بایستی این محصول مورد آزمون و ارزیابی قرار گیرد که برخی از این آزمونها و آزمایشات بصورت آزمایشگاهی می باشد. لذا نیاز است بر اساس روش نمونه برداری اعلام شده در استاندارد، نمونه ها بصورت تصادفی انتخاب و جهت انجام آزمونها به آزمایشگاه ارسال شوند. امـا کـدام آزمایشگاه! آیا اطمینان لازم به نتایج آزمایشگاه وجود دارد؟ آیا نبایستی آزمایشگاه سطحی از الزامات را فراهم کرده باشد تا در نهایت بتوان به نتایج اعلام شده توسط آن اطمینان حاصل کرد؟ جهـت تکمـیل چـرخه بهـبود کیفـیت لازم اسـت آزمـون ها در آزمایشگاهی انجام پذیرند که نسبت به نتایج آن آزمایشگاه اطمینان کامل وجود داشته باشد. از طرف دیگر به منظور آنکه یک آزمایشگاه از نظر فنی صلاحیت داشته و نیـز قادر به فراهم کردن نتایج فنی معتبر باشد، باید بتواند اثبات نماید که یک سیستم کیفیت را به کار گرفته و برقرار نگه می دارد.

در حـال حاظـر سـندی کـه آزمایشگاه ها بر مبنای آن می توانند یک سیستم کیفیت جهانی و معتبر داشته باشند اســتاندارد بــین المللــی IEC17025/ISO مــی باشــد کــه در نتــیجه تجــربیات وســیع حاصــل از اجــرای Guide25 IEC/ISO و استاندارد اروپایی 45001 EN تهیه گردیده است و اکنون جایگزین هر دوی آنها شده اسـت. بنابراین اگر آزمایشگاهی استاندارد فوق الذکر را استقرار و برقرار نگه دارد و توسط مرجع اعتباردهی، صلاحیت آن تایید گردد می توان گفت: ”آن آزمایشگاه قادر به فراهم کردن نتایج فنی معتبر می باشد.“

استاندارد ISO/IEC 17025

ین استاندارد در سال 1999 توسط سازمان جهانی استاندارد سازی (ISO (منتشر شد و توسط کشورهای مختلف عضـو مـورد پذیرش قرار گرفت. استاندارد مورد بحث، شامل الزاماتی برای اثبات صلاحیت آزمایشگاه ها جهت انجام آزمون و کالیبراسیون می باشد. الزامات 17025 IEC/ISO شامل دو دسته کلی می باشند که تحت عنوان الزامات مدیریتی و الزامات فنی از آنها یاد شده است[3.[ الزامات مدیریتی این استاندارد بسیار شبیه به الزامات استاندارد (1994 (9002 ISO می باشد و شامل مواردی از قبـیل کنتـرل مسـتندات، بازنگری درخواست ها، خرید خدمات و تدارکات، شکایات، اقدامات اصلاحی و پیشگیرانه، ممیزی داخلی، بازنگری مدیریت و مواردی از این دست می باشد. الـزامات فنـی ایـن اسـتاندارد شـامل موضـوعاتی نظیـر کارکـنان آزمایشگاه، شرایط محیطی و مکانی آزمایشگاه، روش هـای آزمـون و کالیبراسـیون و صـحه گذاری آنها، تخمین عدم قطعیت اندازه گیری، تجهیزات، قابلیت ردیابی اندازه گیری، کالیبراسیون، نمونه برداری، تضمین کیفیت نتایج، نحوه گزارش دهی و ... را در بر می گیرد.

مراجع اعتباردهنده (نظام های تایید صلاحیت)

هـرگاه آزمایشـگاهی تایـید صـلاحیت را بـرای کل یا جزیی از فعالیت های آزمون و/یا کالیبراسیون خود بخواهد، بایستی مرجع تایید صلاحیتی را برگزیند که بر طبق IECGuide58/ISO عمل می نماید. البته در آینده استاندارد 17011 IEC/ISO جایگزین راهنمای فوق الذکر خواهد شد. IECGuide58/ISO الـزامات عمومـی جهـت اجـرای سیسـتمی بـرای اعتباردهـی (تایـید صـلاحیت) بـه آزمایشگاه های کالیبراسیون و یا انجام دهنده آزمون را بیان می کند؛ به نحوی که اعتبار اعطاء شده و خدمات مشمول اعتباردهی در سطح ملی و یا بین المللی به رسمیت شناخته شود و سازمان مجری سیستم اعتباردهی نیز در سطح ملی یا بین المللی به عنوان ذی صلاح و قابل اعتماد شناخته گردد.[4[ هدف از این راهنما ارائه راهنمایی به منظور آماده سازی و بهره برداری یک مرجع اعتباردهی و تسهیل توافق میان این گونه مراجع در زمینه به رسمیت شناختن متقابل اعتبار آزمایشگاه هاست.

مرجع اعتباردهی (تایید صلاحیت) آزمایشگاه ها در سازمانهای دفاعی

به منظور جلوگیری از سرمایه گذاری موازی، مقرر گردید مرکز استاندارد و بهبود کیفیت از آزمایشگاه های موجود در سطح نیروهای مسلح استفاده نماید، لذا بر اساس حکم وزیر محترم دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح مبنی بر ایجاد مـرجع اعتباردهی به آزمایشگاه ها در سطح نیروهای مسلح اقدام به استقرار 58 Guide IEC/ISO گردید و به مـنظور حصول اطمینان از بکارگیری صحیح راهنمای یاد شده، سیستم استقرار یافته، از سوی DAP مورد ارزیابی و تایـید قرار گرفت. لذا بر اساس حکم یاد شده و تاییدیه DAP این مرکز توانایی ارزیابی و اعتباردهی به آزمایشگاه ها در محدوده سازمانهای دفاعی را دارد.

نتیجه گیــــری

بـه مـنظور ایجـاد زبـان مشـترک فـی مابـین تمـام ذی نفعـان، وجـود سـندی تحـت عـنوان استاندارد و فرآیند استانداردسازی امری اجتناب ناپذیر است. لذا لازم است ضمن تبیین سند مذکور، شفاف سازی فرآیند مربوطه، شرایط، نیازمـندیها و مـنابع مورد نیاز این فرآیند فراهم شود. چرا که بهره گیری صحیح از فرآیند استانداردسازی موجب ارتقاء کیفیت و در نتیجه افزایش توان رقابتی می گردد. یکی از منابع مهم وجود آزمایشگاه هایی است که قادر به ارائه نتایج فنــی معتبــر باشــند، لــذا نــیاز اســت شــبکه ای منســجم از آزمایشــگاه هــا کــه موفــق بــه اخــذ اعتــبارنامه شـده انـد در سـطح نیروهای مسلح ایجاد گردد که این آزمایشگاه ها، آزمایشگاه های معتمد نامیده می شوند. شایان ذکـر اسـت ارتباط با نظام تایید صلاحیت ایران به عنوان تنها جایگاه ملی متولی اعتباردهی به آزمایشگاه ها در سطح کشـور مـی تـواند فـرآیند اعتباردهـی بـه آزمایشـگاه هـا که توسط مرکز استاندارد و بهبود کیفیت در سطح نیروهای مسـلح انجـام می پذیرد را غنی تر نماید و همچنین تاییدیه های صادره برای آزمایشگاه ها از اعتبار بالاتری برخوردار می گردد

منابــــع

1 (اسـتاندارد و اسـتاندارد کـردن – ترجمه و تالیف یگانه مهرداد – مرکز آموزش و تحقیقات صنعتی – چاپ اول

.1379

2 (استاندارد ایران – ایزو 9000 ،سیستم های مدیریت کیفیت – مبانی و واژگان، چاپ اول آبان 1380.

3 (اسـتاندارد ایـران - ایزو – آی ای سی 17025 ،الزامات عمومی برای احراز صلاحیت آزمایشگاه های آزمون و

کالیبراسیون، چاپ اول مهر 1381.

4)ISO/IEC Guide 58| Calibration and Testing Laboratory Accreditation

Systems – General Requirements for Operation and Recognition| 1993 –

First Edition.

5) ISO/IEC Guide 2| Standardization and Related Activities – General

Vocabulary – Seventh Edition.

6) MOD UK| DSTAND 00-00| Standard for Defence| Part1: Principles and

Organization Structure| 1991

7) ISO 19011| Guidel;ines for quality and /or environmental management

Systems| 2002 – First Edition.