ارتباط تجارت اکترونیکی و اقتصاد دانش محور

 

علی اکبر جلالی*

 

خلاصه

فناوری اطلاعات محور توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی عصر حاضر می‌باشد. تجارت الکترونیکی یکی از تولیدات فناوری اطلاعات بوده که به سرعت در حال رشد می‌باشد و پیش‌بینی می‌شود که تا چند سال آینده شکل تجارت سنتی را بکل تغییر دهد. از طرفی اقتصاد دانش محور در راه است و تا کمتر از یک دهه دیگر فراگیر خواهد شد و شکل جدیدی از اقتصاد نوین را در جامعه بشری بوجود خواهد آورد. هدف از این مقاله معرفی اجمالی اقتصاد دانش محور و تلاش در جهت معرفی ارتباط بین تجارت الکترونیکی و اقتصاد دانش محور به منظور تشخیص و تبیین چشم انداز واحد توسعه تجارت الکترونیکی در کشور می‌باشد.

استفاده از تجربیات کشورهای جهان مانند: استرالیا، فنلاند، سنگاپور، مالزی، کانادا، ایرلند و آمریکا که هزینه زیادی صرف آموزش پدیده‌های جدید نموده‌اند و در حال گذر از اقتصاد سنتی به اقتصاد دانش محور با استفاده از ICT هستند می‌تواند درسی برای کشور ما در این خصوص باشد. از طرفی تشخیص پیش‌نیازهای لازم برای گذر کشورمان از اقتصاد سنتی به اقتصاد دانش محور و بررسی وظایف دولت و بخش خصوصی در این مرحله موضوعات مورد بحث این مقاله می‌باشند. نهایتاً تشخیص اینکه تا چه اندازه ICT می‌تواند فاصله بین اقتصاد سنتی و مدرن را که براساس فاصله دیجیتالی در حال شکل‌گیری است را کاهش دهد و اینکه رابطه تجارت الکترونیکی با اقتصاد دانش محور چگونه ارزیابی می‌شود، موضوع این مقاله است.

 

مقدمه:

شاید درک واژگانهای اقتصاد مجازی که اجزاء آن شامل: Virtual players،
Virtual products و Virtual processes می‌باشند. امروزه دشوار باشد، اما، این حقیقت را باید پذیرفت که تولیدات غیرفیزیکی و مجازی مانند فیلم و موسیقی همین امروز نیز بخش بزرگی از اقتصاد کشورهای توسعه یافته را در برگرفته است. در جهان فردا نیز با بوجود آمدن عصر مجازی شرایط جدیدتری که در تصور ما نیست در جامعه بوجود می‌آید و باید برای آن روز امروز آماده شویم. فناوری اطلاعات و ارتباطات تاثیرات چند جانبه‌ای در مجموعه اقتصاد جهانی دارد که تاثیر آن به مراتب بیشتر از بخش تولیدات است. به عنوان مثال به ازای هر شغلی که در شرکت تولیدکننده نرم‌افزار مایکروسافت تولید شده، 7/6 شغل در بیرون آن شرکت ایجاد شده است که این رقم برای کارخانه هواپیماسازی بویینگ به ازای هر نفر در بهترین شرایط حداکثر 8/3 شغل بوده است. امروزه رابطه تولید ثروت وابسته به توسعه و بکارگیری ICT می‌باشد. رشد ICT نیز تابع قوانینی می‌باشد که مهمترین آنها سه قانون ذیل می‌‌باشد:

-    قانون Moores: هر 18ماه با قیمت ثابت سرعت مایکروچیها دوبرابر می‌شود.

-    قانون Gilders: پهنای باند سیستمهای ارتباطی هر 12 ماه 3 برابر می‌شود.

-    قانون Metcalfes: ارزش یک شبکه متناسب با مربع تعداد گره‌ها آن شبکه است، به طوری که با رشد شبکه ارزش ارتباطی به صورت نمایی بالا می‌رود و این در حالی است که هزینه آن برای مشتری ثابت و گاهاً کاهش می یابد. این قانون بیشتر به اینترنت اعمال می‌شود.

بنابراین توسعه ICT با سرعت رشد فناوری متناسب است و پیش‌بینی می‌شود تا سال 2005 بیش از 85% اقتصاد جهان به صورت مستقیم یا غیرمستقیم وابسته به این پدیده ارزشمند شود.

ICT تجارت الکترونیکی و اقتصاد دانش محور:

اقتصاد دانان امروزی به ICT نه به عنوان یک وسیله تغییر شکل اقتصاد بلکه به عنوان یک ابزار برای بکارگیری خلاقیتها و دانش مردم توجه دارند. فناوری اطلاعات و ارتباطات ابزاری برای تغییر می‌باشند. آنها به خودی خود قادر به ایجاد تغییر در جامعه نیستند بلکه محملی برای افزایش دانش و بستری برای ایجاد نواوری و خلاقیت می‌باشند. ICT مهمترین عامل سرعت دسترسی و تولید دانش است.

 

تجارت الکترونیکی:

خرید و فروش کالا از طریق اینترنت تجارت الکترونیکی گفته می‌شود که بعضی از منافع آن به شرح ذیل است:

·     راحتی: سایتهای تجارت الکترونیکی در 24 ساعت شبانه روز و در 7 روز هفته در دسترس می‌باشند.

·     کاهش هزینه‌های داخلی: حذف واسطه‌ها، ارتباط غیرمستقیم با مشتری از طریق پست الکترونیکی به جای حضور و ارتباط مستقیم، توزیع اطلاعات کالا بر روی شبکه به جای تولید کاتالوگهای گرانقیمت.

·     کاهش هزینه‌های پرداخت: پرداخت الکترونیکی گاهاً تا 100 برابر ارزانتر از پرداخت سنتی است.

·     افزایش سرعت مراحل فروش: شرکتهای تجارت الکترونیکی نقدینگی خود را سریعتر از خرده‌فروشان دریافت می‌کنند و به سرعت کالا را توزیع می‌کنند.

·     کاهش خطا: مراحل خودکار در خرید و فروش و عملیات تجاری باعث کاهش خطا در مراحل مختلف نسبت به روش سنتی می‌شوند.

·     دسترسی به کاربران اینترتت: دسترسی به 800 میلیون مشترک اینترنت که در حال افزایش نیز است.

·     فضای نامحدود قفسه‌ها: شرکتهای تجارت الکترونیکی می‌توانند به صورت نامحدودی کالا در قفسه‌های فروشگاه خود قرار دهند.

·     حضور در همه جای جهان: شرکتهای تجارت الکترونیکی می‌توانند در میان تمام مردم جهان حضور داشته باشند.

·     به هنگام بودن: به هنگام بودن اطلاعات فروشگاههای الکترونیکی برای مشتریان.

 

بعضی از مشکلات توسعه تجارت الکترونیکی به شرح ذیل است:

·     امنیت

·     مشکلات فرهنگی و عدم اعتماد

·     فقدان دانش و مشکلات روانی

·     هزینه

·     فقدان افراد حرفه‌ای

·     پی بستر مناسب

 

اقتصاد دانش محور چیست؟ چگونه به وجود آمده و به کجا می‌رود؟

اقتصاد دانش محور آن است که تولید، توزیع و استفاده از دانش در آن نقش اصلی و غالب برای تولید ثروت باشد. در صنعت، ثروت از طریق جابجایی ماشین به جای بازوی انسان بوجود آمد. بسیاری از مردم ارتباط اقتصاد دانش محور را مرتبط با صنعت تکنولوژی پیشرفته مانند ارتباطات و سرویسهای مالی مانند کارت اعتباری و تجارت الکترونیکی می‌دانند. استفاده از فناوری اطلاعات، رایانه، اینترنت در تمام تولیدات و بخشهای اقتصادی کاربرد دارد و امروزه دانش مهمترین فاکتور تولید در کنار سرمایه، کارگر، زمین و سازمان اقتصادی جای گرفته است. بعضی از عوامل موثر در توسعه اقتصاد دانش محور به شرح ذیل است:

·     دولت الکترونیکی و تجارت الکترونیکی وجوه غالب در اقتصاد دانش محور می‌باشند.

·     بهبود دائم فناوری و خلاقیت باعث توسعه اقتصادی می‌باشد.

·     فشارهای جهانی شدن اقتصاد دانش محور و فناوریهای جدید باعث افزایش رقابت و خلاقیت می‌شود.

 

چرا باید به اقتصاد دانش محور توجه کنیم؟

·     فرصت استفاده و پشتیبانی از منابع اقتصادی جهان را خواهیم یافت.

·     از تجربه کشورهای پیشرو در این زمینه استفاده خواهیم کرد که بعضاً مانند کره جنوبی در 20 سال قبل شرایطی مانند ما داشته‌اند.

·     هر چه زودتر وارد اقتصاد دانش محور شویم شانس به دست آوردن تجربه بیشتر و توان رقابت بهتر را خواهیم داشت.

·     شناخت سریعتر ما از اقتصاد دانش محور باعث می‌شود در برنامه توسعه چهارم کشور استراتژیهای مناسب با نیاز زمان را در اقتصاد کشور انتخاب کنیم.

·     باز شدن اقتصاد کشور بر اثر فشار اقتصاد دانش محور امری اجتناب‌ناپذیر است لذا هرچه زودنر آن را درک و با آن آشنا شده و آن را بکار گیریم، بهتر است.

اقتصاد مبتنی بر دانش خدمات مناسب با زمان کمتر و سود بیشتر را در پی خواهد داشت و لذا اجتناب از آن ممکن نیست. قبل از بحث درمورد ارتباط تجارت الکترونیکی و اقتصاد دانش محور به تعریف دانش و انواع آن می‌پردازیم:

 

دانش چیست؟

·     دانش فرم پایه سرمایه است. حرکت و رشد اقتصادی با جمع شدن دانش انجام می‌شود.

·     برعکس سرمایه و کارگر (در اقتصاد سنتی)، دانش می‌کوشد (در اقتصاد دانش محور) تا یک کالای عمومی شود.

·     وقتی دانش کشف شد و عمومی شد، هیچ خرجی برای شریک شدن آن با دیگران وجود ندارد.

·     کسی که دانش تولید کند سخت است که بتواند آن را از دسترس دیگران دور نگهدارد. بعضی از قوانین مانند مالکیت معنوی و ثبت اختراع ممکن است کمی در این راه مفید باشند.

انواع دانش

انواع مختلفی از دانش قابل تشخیص وحود دارد.

·     Know-what: یا دانش درباره حقایق که این روزها اهمیت کمی دارد.

·     Know-why: دانشی که درباره طبیعت جهان، اجتماع و فکر بشر است.

·     Know-who: مربوط به روابط اجتماعی در جهان و درباره دانشی که چه کسی می‌داند و چه کسی چه کاری می‌تواند انجام دهد، است. شناخت افراد کلیدی بعضی وقتها از دانستن اصول علمی نوع‌آوریهای دانشمندان هم مهمتر است.

·     Know-where and Know-when: در یک اقتصاد پویا و انعطاف‌پذیر بسیار مهم هستند.

·     Know-how: به حرفه مربوط می‌شود، توانمندی انجام کاری در سطح عملیاتی و اجرایی.

·     ”Tacit knowledge“ دانشی که از طریق تجربه حاصل شده است و به آموزش و یا دوره‌های رسمی مربوط نیست.

·     ”Explicit knowledge“ که از طریق آموزشهای و دوره‌های رسمی بدست می‌آید.

Learning Economy:

مطابق نظر اقتصاددانان نوین، کشوری می‌تواند ظرفیت استفاده از اقتصاد دانش محور را داشته باشد که بتواند با سرعت به یک مجموعه Learning Economy تبدیل شود.Learning  نه تنها به معنی استفاده از تکنولوژی برای دسترسی به داتش جهانی است، بلکه جهت ارتباط با سایر مردم جهن درباره خلاقیت و نوآوری نیز می‌باشد. به وسیله Learning Economy افراد، سازمانها و کشورها می‌توانند با شریک شدن در نوآوریها ثروت زیادی به دست آورند. باید به جای آموزش در دروس اقتصادی، نحوه چگونه آموختن در دستور کار اقتصاددانان قرار گیرد.

 

ارتباط تجارت الکترونیکی و اقتصاد دانش محور:

تجارت الکترونیکی مقدمه اقتصاد دانش محور است. با حضور ICT در سازمانهای اقتصادی هم شکل فیزیکی، هم ماهیت رویه‌های کاری و هم نحوه برخورد دولت با بخش خصوصی عوض خواهد شد. باید آمادگی لازم را در این زمینه ایجاد کنیم. برررسی تجربه چند کشور در این زمینه در قسمت ذیل آمده است:

استرالیا:

در سال 1998 استرالیا یکی از سریعترین رشدهای اقتصادی معادل 9/4 درصد GDP را داشت. یک دلیل عمده آن استفاده مناسب دولت از فناوری و بخصوص نوآوری در توسعه ICT و بکارگیری اینترنت بوده است. دولت استرالیا علاقمند است آنجا مرکز پیشرفته اقتصاد دیجیتالی دنیا باشد. دولت استرالیا با تشویق شرکتهای کوچک و متوسط به تحقیق و پژوهش و تخفیفهای مالیاتی راه آنها را به تجارت الکترونیکی هموار نموده است. دولت تلاش دارد ارتباط اقتصادی آنها را با جهان برقرار نماید. آموزش عمومی حرفه‌ای در سطح وسیع به صورت On-line از طریق سایت Skill-net و دهها برنامه آموزشی دیگر شرایط استرالیا را برای استفاده مناسب از ICT و اقتصاد دانش محور آماده کرده است.

فنلاند:

در 50 سال گذشته مشاغل فنلاند از 70% به 60% کاهش یافته است. برنامه‌های توسعه را با موفقیت براساس توسعه ICT به جلو می‌برند. درصد صنایع پیشرفته در GNP تا 5 برابر در عرض 10 سال رشد داشته است. درآمد سرانه در این کشور با سرعت بالا می‌رود.

ایرلند:

تجربه ایرلند نشان می‌دهد که این کشور توانسته است در یک دهه خود را از یک کشور ورشکسته از نظر اقتصادی به یکی از سریعترین کشورها از نظر رشد اقتصادی و اقتصاد و یا در بین کشورهای توسعه یافته تبدیل کند. بین سالهای 1990 تا 1997 که رشد اقتصادی کشورهای اروپایی حداکثر 2% بود ایرلند توانست با توسعه صنعت ICT رشد اقتصادی 7% داشته باشد.

سنگاپور:

جزیره کوچک سنگاپور که فقط 600 کیلومتر مربع وسعت دارد و هیچ منبع طبیعی نیز ندارد با مدیریت درست اقتصادی توانسته است به ترمینال بانکی و مالی، محل توزیع اطلاعات و انتقال کالا و لجستیک جهان درآید. سنگاپور اولین کشوری است که حرکت به سوی اقتصاد دانش محور را آغاز کرده است. با اتخاذ تصمیم سنگاپور به عنوان جزیره هوشمند IT در سال 2000 عملاً راه درست انتخاب شده است. در سال 1981 سنگاپور اولین کشوری بود که خدمات رایانه‌ای را به شهروندان شروع کرد. در سال 1986 صنایع IT سنگاپور قیمتی معادل 3/7 میلیارد دلار داشتند. 98% مردم سنگاپور دسترسی به شبکه‌های پرسرعت با پهنای باند زیاد دارند که از این نظر در جهان اول می‌باشند. تمام سرویسهای دولت به صورت On-line است و عملاً دولت الکترونیکی در آنجا به مراحل یکپارچگی نزدیک می‌شود. در آنجا تجارت الکترونیکی بیش از 50% عملی شده است.

مالزی:

استراتژی توسعه مالزی براساس جامع اطلاعات است. با پیش‌بینی بودجه 40 میلیاردی و پروژه پی‌بستر چندرسانه‌ای سوپر کریدور عملاً فاز رسیدن به اقتصاد دانش محور را با توسعه ICT شروع کرده‌اند و برنامه مشخصی تا سال 2020 دارند. اقتصاد دانش محور را خوب درک کرده و نقطه اتصال خود با جهان را براساس این محور تعریف کرده‌اند.

 

استراتژی اقتصاد دانش محور ملی:

·     ایجاد شبکه ارتباطی ملی موثر و ارزان

·     بالا بردن کیفیت کالاها از طریق کسب دانش و ارزش افزوده مناسب

·     ارتقاء رقابت در صنعت و تجارت به عنوان یک اصل

·     پشتیبانی از مراکز تولید اطلاعات و سرویسهای روی خط

·     اهمیت دادن به آموزش، کارآموزی، بالا بردن حرفه فارغ‌التحصیلان و برنامه‌ریزی آموزش در طول عمر

·     بالا بردن فرهنگ سیاسی جامعه در مشارکت در امورا جتماعی تا رسیدن به دموکراسی منطقی و مناسب

·     پشتیبانی از ارزشهای فرهنگی.

 

استراتژی ایجاد اقتصاد دانش محور:

·     تهیه و تبیین چشم‌انداز، راهبرد، سیاست و طرحهای نسبتاً مناسب تحت عنوان سند راهبردی ایجاد اقتصاد دانش محور ملی مبتنی بر تجربیات جهانی و امکانات داخلی

·     ایجاد جامعه‌ای اقتصادی با مردم خلاق، متخصص، انعطاف‌پذیر

·     ایجاد پی‌بستر پویا برای توسعه فناوری اطلاعات

·     ایجاد سیستم موثر برای رشد خلاقیتها و نوآوریها در زمینه اقتصادی

·     ایجاد مرکز تحقیقات پیشرفته اقتصاد دانش محور

·     رعایت استانداردهای جهانی و مشارکت فعال در کمیته‌های بین‌المللی در این زمینه

 

تاثیر ICT در اقتصاد دانش محور:

·     ICT موتور محرکه اقتصاد دانش محور است.

·     تجارت الکترونیکی گام نخست فرهنگ‌سازی جامعه به سمت اقتصاد دانش محور است.

·     ICT در هر شش منبع اقتصاد: نیروی انسانی، ابزار، نقدینگی، مواد اولیه، مدیریت و تبلیغات اثر موثر دارد.

·     آیا صفحات وب WWW واسطه و عامل مستقیم ارتباطات اقتصادی جهان نیستند؟ آیا آنها بازار کالا و خدمات را جهانی نکرده‌اند.

·     رایانه و اینترنت شریک ساکت بازرگانان و تولیدکنندگان هستند و علاوه بر محاسبات در تصمیم‌گیریها به صاحب خود کمک می‌کنند.

 

اقتصاد دانش محور  چیست؟

·     در 200 سال گذشته دو عامل اصلی تولید،  کارگر و سرمایه بوده است. دانش، آموزش، سرمایه هوشمندی فاکتورهای اقماری خارج سیستم اقتصادی بوده‌اند.

·     ICT در هر شش منبع اقتصاد: نیروی انسانی، ابزار، نقدینگی، مواد اولیه، مدیریت و تبلیغات اثر موثر دارد.

·     آیا صفحات وب WWW واسطه و عامل مستقیم ارتباطات اقتصادی جهان نیستند؟ آیا آنها بازار کالا و خدمات را جهانی نکرده‌اند.

·     رایانه و اینترنت شریک ساکت بازرگانان و تولیدکنندگان هستند و علاوه بر محاسبات در تصمیم‌گیریها به صاحب خود کمک می‌کنند.

 

چطور اقتصاد دانش محور را در کشور بسازیم؟

·     تهیه سند راهبردی توسعه تجارت الکترونیکی کشور

·     تسریع در توسعه بانکداری الکترونیکی، کارتهای اعتباری و تهیه قوانین و مقررات مربوطه.

·     رعایت استانداردهای جهانی و مشارکت در تولید آنها.

·     اطمینان از رعایت استانداردهای تجارت الکترونیکی در تولید نرم‌افزارهای کشور و رعایت قانون مالکیت معنوی.

·     رعایت نکات ایمنی در پرداختهای الکترونیکی

·     ایجاد سیستم قیمت‌گذاری کالاهای دیجیتالی

·     ایجاد سیستمی برای اخذ مالیات روی خط

·     ایجاد شبکه‌های سرعت بالای مطمئن با تکنولوژی پیشرفته در سازمانهای اقتصادی

·     تولید اطلاعات و داده‌های دیجیتالی در امور اقتصادی

 

اقتصاد دانش محور

·   آموزش: آموزش رابطه مستقیم در اقتصاد دانش محور دارد. سنگاپور و کره‌جنوبی موفقیت خود را در آن می‌دانند.

·   تحقیق، پژوهش و توسعه نوآوریها: برای گذر از اقتصاد سنتی به اقتصاد دانش محور نیاز به سرمایه‌گذاری سنگین در پژوهش باید صورت گیرد.

·   نقش دولت: نقش دولت می‌تواند با توسعه منطقی ICT و هدایت بخش خصوصی از طریق تسهیلات در بوحود آمدن اقتصاد دانش محور مؤثر باشد.

·     کار فرهنگی در تغییر سنتها: باید با کار فرهنگی اقتصاد سنتی را به اقتصاد دانش محور هدایت کرد.

·   افزایش اقتصاد روی خط: افزایش نقل و انتقالات مالی و داده‌های دیجیتالی باید انجام شود. اینترنت رابطه بین شرکتهای کوچک و بزرگ را در سطح جهان برقرار می‌کند.

پنح مرحله دولت الکترونیکی از دیدگاه سازمان ملل می‌تواند در سند راهبردی توسعه اقتصاد دانش محور هم کاربری داشته باشد:

·     مرحله اول: پیداش

·     مرحله دوم: ارتقاء

·     مرحله سوم: تعامل

·     مرحله چهارم: تراکنش

·     مرحله پنجم: یکپارچگی

 

نقاط قوت و ضعف کشور در ایجاد اقتصاد دانش محور

نقاط قوت

·     داشتن نیروی انسانی جوان و نسبتاً تحصیلکرده

·     تجربه خوب در موفقیتهای علمی و فنی

·     امکان ایجاد پی بستر نسبتاً مناسب ارتباطی و فنی

·     بازبودن‌دربهای کشوربرای‌سرمایه‌گذاری‌خارجی‌و استفاده از بالاترین تکنولوژیها

·     موقعیت مناسب جغرافیایی به عنوان هاب اقتصادی منطقه

نقاط ضعف

·     تحقیقات ضعیف و عدم توجه کافی به تحقیقات و پژوهش

·     نداشتن تکنولوژیهای بالا و عدم توان در استفاده مناسب از آنها

·     کم بودن متخصصان فناوری اطلاعات در مراجع تصمیم سازی کلید اقتصادی کشور

·     کم بودن دسترسی به اینترنت و کم بودن تعداد رایانه نسبت به متوسط جهانی

·   متنوع بودن مراجع تصمیم سازی اقتصادی در کشور و ضعف فرهنگی در تشخیص واقعیتهای اقتصاد جهانی

 

نتیجه گیری

·   با توسعه و بکارگیری ICT چشم انداز جهانی شدن و رقابت جدی در امور اقتصادی به حقیقت نزدیک شده است. تجارت الکترونیکی مقدمه اقتصاد دانش محور است. با حضور ICT در سازمانهای اقتصادی هم شکل فیزیکی، هم ماهیت رویه‌های کاری و هم نحوه برخورد دولت با بخش خصوصی عوض خواهد شد. باید آمادگی لازم را در این زمینه ایجاد کنیم. جهان به سرعت در حال تغییر است، تجارت الکترونیکی راه ورود ما به اقتصاد دانش محور می‌باشد، با تهیه سند راهبردی توسعه تجارت الکترونیکی با چشم‌انداز ورود به اقتصاد دانش محور از فرصتهای جهانی استفاده کنیم. به هوش باشیم عصر مجازی و اقتصاد مجازی در راه است.

تجمیع شناسنامه کامپیوتر جمع آوری خودکار فروش کاشی مساجد ایجاد شناسنامه تجهیزات کاشی مسجدی هلپ دسک سازمانی هلپ دسک IT Help Desk کاشی سنتی ایرانی مدیریت تجهیزات IT مدیریت تجهیزات آی تی کارتابل درخواست ها کارتابل درخواست های IT جمع آوری خودکار نرم افزارها جمع آوری سیستم های شرکت جمع آوری سیستم های سازمان تجمیع اطلاعات تجمیع اطلاعات IT تجمیع کامپیوترها مدیریت IT سیستم جمع آوری شناسنامه کامپیوتر سیستم مدیریت کلان IT سیستم مدیریت فنآوری اطلاعات ابزار مدیران IT ابزار مدیران فنآوری اطلاعات سامانه تجمیع خودکار شناسنامه جمع آوری سیستم کامپیوتر